غربالگری‌های نسنجیده

به گزارش محیانیوز،اگر در سال‌های اخیر به عنوان یک مادر بارداری را تجربه کرده باشید، یا پدری باشید که حامی همسرش در دوره بارداری بوده است، حتماً درباره مراقبت‌های پیش از بارداری شنیده‌اید، معاینات، آزمایشات و اقداماتی که باید قبل از اقدام به بارداری انجام شود، تا این برهه‌ی بسیار حساس با آرامش بیشتری سپری شود و خطراتی که جان مادر و فرزند آینده‌ی او را تهدید می‌کند به حداقل برساند. در سال‌های اخیر به این غربالگری‌ها از اخذ شرح حال گرفته و معاینه سمع قلب و ریه و… تا یک سری آزمایش‌های تشخیصی، غربالگری سلامت روان مادر هم اضافه شده است. این غربالگری که به صورت پرسشنامه‌ای شش سوالی است، با وجود آنکه بنظر ساده می‌آید، اما برای ورود به راهنمای کشوری ارائه خدمات مامایی و زایمان باید از فیلتر‌های علمی مختلف عبور کند تا صلاحیت ارائه برای عموم را داشته باشد. اما بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که غربالگری مذکور پشتوانه‌های علمی_پژوهشی خیلی محکمی نداشته است.

برِت تامبز، استاد دانشگاه مک گیل کانادا، در نتیجه بررسی‌هایی که حول این موضوع داشته است می‌نویسد: «در حال حاضر هیچ سندی از هیچ کارآزمایی بالینی با طراحی خوب و هدایت شده وجود ندارد که نشان دهد غربالگری افسردگی زنان، برای آن‌ها نفعی در بارداری یا پس از زایمان داشته باشد. دستورالعمل‌های موجود که غربالگری افسردگی را پیشنهاد می‌کنند، باید بازنگری شوند.»

همچنین شِری فار پژوهشگر بخش بهداشت باروریِ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) در مطالعه خود با موضوع «غربالگری و درمان زنان افسرده غیرباردار سنین باروری در ایالات متحده آمریکا» به نتیجه می‌رسد که تحقیقات بیشتری نیاز است تا ثابت شود؛ غربالگری روتین افسردگی زنان سنین باروری، تشخیص و درمان افسردگی را افزایش می‌دهد، سلامت مادر قبل از باروری را بهبود می‌بخشد و نتایج نامطلوب باروری را کاهش می‌دهد.

پس چه طور می‌توان غربالگری سلامت روان را پیشنهاد داد زمانی که کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده آمریکا (USPSTF) وجود نتایج مثبت کاذب و ارجاع گران قیمت به آزمون‌های تشخیصی پیشرفته‌تر در زنان بدون افسردگی تحمیل هزینه و عوارض درمان به مادران به دنبال تشخیص‌های اشتباه عوارض بالقوه برچسب زدن بیماری به مادر فاقد آن را سه حیطه مهم عوارض این مداخله می‌داند.

با همه اینها، انجمن زنان و مامایی آمریکا پیشنهاد می‌دهد خانم‌های باردار حداقل یکبار در دوره بارداری از نظر علائم افسردگی بررسی شوند. این توصیه برای جلوگیری از عوارض ناشی از افسردگی که مهم‌ترین آن خودکشی است، مطرح می‌شود. بررسی مادران از نظر افسردگی در آمریکا که خودکشی پنجمین علت مرگ مادران در دوران بارداری و پس از زایمان است، از نظر منطقی شاید قابل قبول باشد، اما در ایران که به اذعان اداره سلامت مادران وزارت بهداشت، خودکشی در لیست علل شایع مرگ و میر مادران و شاید حتی لیست علل کمتر شایع مرگ و میر مادران نیز به چشم نمی‌خورد، غربالگری سلامت روان آن هم قبل از بارداری و برای تمام افرای که قصد بارداری دارند، چه لزومی دارد؟! این در حالی است که میانگین سن شروع اختلال افسردگی اساسی یعنی شایع‌ترین اختلال روانپزشکی که در موارد شدید می‌تواند منجر به خودکشی شود، در سنین ۴۵-۴۰ سال است که در ایران با پیک نمودار موالید برحسب گروه‌های سنی (سنین ۲۵ تا ۳۵ سال) فاصله دارد و تنها ۳ تا ۴ درصد از موالید مربوط به مادران سنین بالای ۴۰ سال می‌باشد.

سوال این جاست در حالی که هنوز پروتکل‌های کشور‌های پیشرفته و یا مدعی در حوزه بهداشت و سلامت که یکی از مشکلات جدی آن‌ها عوارض تهدیدکننده حیات اختلالات روان است، غربالگری سلامت روان پیش از بارداری را الزامی نمی‌دانند، چرا در دستورالعمل‌های کشوری ایران که طبق آمار‌ها اختلالات روان مادران باردار جزو اولویت‌های بهداشتی و درمانی آن نیست، به عنوان یکی از مراقبت‌های پیش از بارداری آورده شده است؟ آیا مؤلفان راهنمای کشوری به این فکر نکرده‌اند که مطرح کردن این موضوع به عنوان یک دستورالعمل رسمی و لازم الاجرا که پژوهش‌های علمی اسناد کافی برای مفید بودن آن ارائه نمی‌دهد و در انجام آن بحث و جدل و تشکیک وجود دارد، از ارزش و میزان اعتماد به راهنما می‌کاهد؟

اگر نیاز به غربالگری سلامت روان مادران باشد بایستی در گروه‌های پرخطر از نظر افسردگی شامل مادران با سنین بالای ۴۰ سال، مادران سیگاری، مصرف کننده الکل، دیابتی و دارای حمایت خانوادگی و اجتماعی نامناسب، انجام شود تا با حفظ منابع مراقبت‌های بهداشتی اولیه، امکان تسهیل درمان برای بیماران شناخته شده فراهم شود. غربالگری سلامت روان عموم بانوان با قصد بارداری، سبب غفلت از گروه‌های پرخطر و افزایش نتایج مثبت کاذب غربالگری و مداخلات غیرضروری می‌شود و می‌تواند مانعی برای فرزندآوری محسوب شود.

ارزش نهادن به حفظ جان و سلامت مادر و مراقبت از او باید در کنار تسهیل روند فرزندآوری و کاهش هزینه‌ها برای سیستم بهداشتی_درمانی باشد، بنابراین باید با نگاهی علمی و دقیق از هر مداخله نسنجیده و هزینه بر دوری کرد.