بی‌توجهی به امنیت روانی مادران باردار در بیمارستان‌ها

به گزارش محیانیوز، حفظ امنیت روانی مادر در زمان زایمان چه در اتاق زایمان طبیعی و چه در اتاق عمل و حین سزارین اهمیت بالایی دارد اما در برخی موارد رفتارهای بد پرسنل، شوخی‌های نا به جا، توهین‌های جنسی، معاینه‌های مکرر و بی‌مورد توسط افراد مختلف و حضور مردان در اتاق زایمان باعث شده برخی زنان تجربه ناخوشایند و آزاردهنده‌ای داشته باشند.

این موضوع بارها در رسانه‌ها مطرح شده و سال گذشته هم انتشار یک فایل صوتی از بخش زایمان یکی از بیمارستان‌های دولتی حسابی حاشیه‌ساز شد. در این فایل، ماما یا پرستاری که کنار خانم باردار بود با شنیدن فریادهای مادر ناشی از شدت درد زایمان بر سر او فریاد می‌زند و عباراتی توهین‌آمیز را به کار می‌برد. انتشار این فایل صوتی باعث شد تا رسانه‌ها به این موضوع توجه کنند و ضرورت اصلاح این رویه را از مسئولان وزارت بهداشت خواستار شوند.

توهین‌های کلامی متعدد

در یکی از کمپین‌های فضای مجازی زنان از تجربه‌های آزاردهنده خود در زمان زایمان نوشته‌اند. خانمی که تجربه زایمان طبیعی در بیمارستانی دولتی داشته نوشته: بدترین تجربه من این است که حریم شخصی‌ام توسط خانم‌ها نقض شد. به این بهانه که همه خانم هستند و مشکلی ندارد، از خدمات تا پزشک و ماما نگاهم کردند و اگر اعتراض کنیم با انواع توهین‌های جنسی کلامی مواجه می‌شویم. به دلیل همین تجربه برای زایمان فرزند دومم به بیمارستان خصوصی رفتم اما تنها تفاوتی که داشت، هزینه بالا بود. این موضوع باعث افسردگی من شد اما نمی‌توانستم در مورد آن با کسی حرف بزنم.

در روایت دیگری آمده: در زمان زایمان من حتی آقای نظافتچی هم به دنیا آمدن فرزندم را دید و درباره شکل و وزنش نظر می‌داد درحالی که لزومی به حضور وی در اتاق عمل نبود.

در تجربه‌های متعدد از معاینه توسط انترن‌های آموزشی و حضور پرتعداد مردان حتی نظافتچی در اتاق عمل صحبت شده است.

برخی هم می‌گویند که به دلیل شرایط استرس‌زای اتاق زایمان طبیعی و تجربه‌های ناخوشایندی که از دیگران شنیده یا تجربه کرده‌اند، حاضر به زایمان طبیعی نیستند و ترجیح می‌دهند برخلاف میل باطنی زایمان سزارین را انتخاب کنند.

سیدکمیل حسینی جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز درباره تبعات به خطر افتادن امنیت روانی مادران باردار گفت: آزار در تعاریف 2 بعد دارد؛ یکی در حوزه زیست جنسی و دیگری آزارهای رفتاری است. گاهی با رعایت نکردن حریم‌هایی که افراد برای خود تعریف کرده‌اند، باعث آزار آن‌ها می‌شویم. یکی از این دست آزارها ممکن است در فضای درمان رخ ‌دهد؛ در این شرایط فرد بیمار و ضعیف است و دسترسی به چیزی ندارد و ممکن است در موقعیت‌هایی قرار بگیرد که برخلاف حریم شخصی وی است و این برای فرد آسیب روانی خواهد داشت.

بیمارستان‌های ما مطابق هنجارها و ارزش‌های مردم ما نیستند

وی افزود: در نظرسنجی که از جامعه هدف زنان انجام دادیم با انبوهی از پیام‌ها درباره احساس ناخوشایند آن‌ها و تجربه آزار در اتاق زایمان روبه رو شدیم. این نشان می‌دهد که بیمارستان‌های ما مطابق هنجارها و ارزش‌های مردم ما نیستند. مثلا خانمی می‌گفت که من خاطره بدی از زایمان دارم و دوست ندارم که دوباره تکرار شود.

لزوم تغییر لباس بیمارستان

جامعه‌شناس با بیان اینکه این موضوع ساحت‌های مختلفی دارد و یکی از آن‌ها لباس بیمارستان است، عنوان کرد: مثلا خانمی که یک عمر رعایت کرده و حریمی برای خود دارد، مجبور به پوشیدن لباسی می‌شود که برای وی آزاردهنده است و پوشیدگی کافی ندارد. حتی اگر فرد نسبت به لباس اعتراض کند، با برخوردهای بد مواجه می‌شود.

وی افزود: بخشی از این احساس‌های آزاردهنده در حوزه تعاملات است؛ مثلا خانمی که با پزشک و مامای زن برای زایمان هماهنگ کرده اما در اتاق زایمان یا عمل متوجه می‌شود که مردان متعددی در اتاق حضور دارند و این موضوع خاطره بدی را در ذهن وی ایجاد می‌کند و احساس معذب بودنی که دارد، نوعی آزار است.

جامعه‌شناس با اشاره به اینکه بخشی ناشی از مشکل هم در نحوه رفتار پرسنل و کادر درمان است، بیان کرد: برای مثال اظهارنظرها یا شوخی‌های بی‌مورد با شخصی‌ترین مسائل بیمار از سوی پرسنل می‌تواند برای مادر آزاردهنده باشد. در روایت‌ها به این موارد هم اشاره شده که لزوما رفتار آزاردهنده از سوی مردان نبوده و گاهی پرسنل زن هم با تکه‌پرانی‌های مکرر باعث آزار افراد شده‌اند.

وی ادامه داد: این آزارها ناخواسته هستند و ناشی از بی‌توجهی افراد یا بی‌توجهی ساختار به اعتقادات شکل می‌گیرد اما روایت‌هایی داریم که از آزارهای دیگری هم حکایت دارد. برای مثال افراد از لمس‌ها و نگاه‌های آزاردهنده صحبت کرده‌اند.

حسینی معتقد است که این موضوع فراتر از بحث مذهب است و حفظ حریم شخصی برای هر فردی فارغ از اعتقادات وی اهمیت دارد. وی در این باره بیان کرد: ساختار درمان متناسب با هنجارهای جامعه ما نیست البته این مسائل تنها هنجارهای طیف مذهبی نیستند و حتی خانمی که اعتقاد مذهبی ندارد هم حریمی برای خود قائل است و دوست ندارد که در موقعیت نامناسبی قرار بگیرد و آرامشش را از دست می‌دهد.

تجربه‌های تلخی که افراد را از ادامه درمان ناباروری منصرف می‌کند

جامعه‌شناس توضیح داد: این تجربه‌های تلخ باعث می‌شود که مثلا افرادی که برای درمان ناباروری مراجعه کرده‌اند، از درمان منصرف شوند. در برخی افراد اشاره کرده بودند که در کشورهای غربی این ساختار برای زنان مسلمان دیده شده اما ما در کشوری اسلامی به مسائل بی‌توجه هستیم و در موارد معدودی به این مسائل توجه می‌شود. البته انتقاد ما به تمام کادر درمان نیست و نمی‌خواهیم بگوییم که همه آن‌ها برخوردهای بدی دارند اما برای بهبود وضعیت باید این موارد رعایت شود.

وی درباره تبعات اجتماعی برهم خوردن امنیت روانی مادر گفت: بخشی از این تبعات فردی است مثلا در یکی از روایت‌ها خانمی گفته بود که من با دردهای روحی از اتاق زایمان خارج شدم و حتی نمی‌توانم درباره آن‌ها با کسی صحبت کنم. کاهش این کنش‌های آزاردهنده می‌تواند در حال خوب مادر بعد از زایمان و کاهش افسردگی بعد از زایمان وی مفید باشد. حتی ممکن است که فرد اگر دچار مشکلی شود که نیاز به عمل جراحی داشته باشد، از اقدام به درمان خودداری کند. در روایتی هم داشتیم که فرد تصمیم گرفته بود، فرزند دیگر خود را در خانه به دنیا بیاورد تا تنش‌های اتاق زایمان را تجربه نکند.

تبعات اجتماعی برهم خوردن امنیت روانی مادران

پژوهشگر حوزه خانواده اضافه کرد: از طرفی این موارد تبعات اجتماعی هم دارد؛ این روزها از افزایش فرزندآوری صحبت می‌کنیم اما این آزارها باعث می‌شود که افرادی که تجربه ناخوشایند داشتند، دیگر تمایل به فرزندآوری نداشته باشند یا از درمان ناباروری منصرف شوند. در واقع ما هزینه بسیاری صرف تشویق افراد می‌کنیم اما ساختاری ایجاد کرده‌ایم که برای افراد تجربه ناخوشایندی دارد. امنیت روانی نیاز اولیه یک انسان است و برهم زدن آن تبعات اجتماعی دارد.

اهمیت جبران کمبود نیروها و کاهش فشار وارد بر کادر درمان

انسیه کتابچی معاون برنامه‌ریزی پایش و ارزیابی عملکرد ستاد ملی جمعیت در گفت‌وگو با ایسکانیوز در پاسخ به این سوال که چه ساز و کاری برای تامین امنیت روانی مادران باردار در اتاق زایمان و جلوگیری از بدرفتاری‌ها وجود دارد، گفت: ماده ۵۰ قانون جوانی جمعیت به طور مفصل به بهبود شرایط زایمان زنان در بیمارستان‌ها پرداخته است. برمبنای این ماده قانونی باید تعداد متخصصان مامایی و زنان در بیمارستان‌ها متناسب با تعداد مراجعین افزایش پیدا کند تا فشار کاری از دوش این قشر برداشته شود؛ چراکه افزایش فشار کاری منجر به ایجاد خستگی شده و فرد ممکن است برخورد نامناسبی با مادران باردار داشته باشد. پس در قدم اول برای حل مشکل بدرفتاری‌ها باید فشار کاری کادر درمان را کم کرد.

وی با اشاره به اهمیت اجرای قانون رضایت‌سنجی از مادر عنوان کرد: براساس این قانون، وزارت بهداشت مکلف شده تا از مادران بعد از انجام پروسه زایمان، نظرسنجی کند. در این نظرسنجی میزان رضایت مادر از نحوه برخورد کادر درمان، شرایط بهداشتی بیمارستان و نحوه ارایه خدمات تشخیصی و درمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یعنی باید پیامکی برای مادر ارسال شود که حاوی چند سوال کلی باشد و وی با بله و خیر به سوالات پاسخ دهد.

رضایت مادر مبنای پرداخت کارانه پزشک و ماما باشد

کتابچی توضیح داد: مطابق قانون، وزارت بهداشت باید این رضایت‌سنجی را مبنای پرداخت کارانه عوامل زایمان قرار دهد. درسامانه‌های وزارت بهداشت مشخص است که خدمات مربوط به هر کد ملی مربوط به مادر توسط کدام پزشک و ماما انجام شده است و نتیجه رضایت‌سنجی از هر مادر در سامانه در رزومه عملکردی هر ماه آن پزشک یا ماما قرار می‌گیرد. در حقیقت اگر رضایت مادر مبنای ارتقاء دریافتی پزشک و ماما باشد، رفتار و عملکرد آن‌ها هم تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت و اشتباهات کمتر خواهد شد.

وی با اشاره به تعلل وزارت بهداشت در اجرای قانون رضایت‌سنجی از بیمار عنوان کرد: اهمیت اجرای این قانون در بیمارستان‌های دولتی بسیار زیاد است چراکه در بخش خصوصی کارکنان می‌دانند که اگر حُسن رفتار نداشته باشند، بیماران خود را از دست خواهند داد اما در بیمارستان‌های دولتی اینطور نیست و مردم عمدتا توسط ماما و پزشک کشیک خدمات می‌گیرند و انتخاب پزشک و ماما از حسن خدمات آن‌ها متاثر نمی‌شود. این قانون باید اجرا شود و زیرساخت‌های آن هم مهیا است اما متاسفانه وزارت بهداشت در اجرای دقیق و کامل آن تعلل می‌کند.

ورود آقایان ممنوع

معاون برنامه‌ریزی پایش و ارزیابی عملکرد ستاد ملی جمعیت بیان کرد: ما در جلسه چهارم ستاد ملی جمعیت که فروردین برگزار شد، مصوبه‌ای داشتیم که بر مبنای آن طبق ماده ۵۰ قانون جوانی جمعیت که به حفظ کرامت مادر در اتاق زایمان اشاره دارد و براساس قانون انطباق که از پیش بوده، کادر درمان خدمات دهنده باید همجنس مادر باردار یا فردی که تحت درمان ناباروری است، باشند چراکه هدف حفظ حریم مراجعه کننده است.

وی ادامه داد: این مصوبه توسط رئیس جمهوری به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شده است و وزارت بهداشت مکلف بوده که برنامه عملیاتی آن را در مدت سه ماه بنویسد اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است. در همین راستا هفته آینده جلسه‌ای با حضور نمایندگان وزارت بهداشت داریم که به این موضوع می‌پردازیم. این اتفاق باید در یک برنامه زمان بندی شده رخ دهد چراکه با شرایط فعلی اجرای آن برای وزارت بهداشت دشوار است و نیاز به تنظیم شیفت‌ها و جبران کمبود نیرو در بخش‌های مختلف داریم.

معاون برنامه‌ریزی ستاد ملی جمعیت اضافه کرد: وزارت بهداشت باید وضعیت بیمارستان‌ها را از نظر تعداد مراجعات بررسی و در هر بیمارستان مشخص کند که آیا پرسنل همجنس برای بخش زایمان و بخش‌های ناباروری به تعداد کافی وجود دارد یا باید برای جذب یا جابه‌جایی نیرو اقدام کند. وزارت بهداشت باید برنامه گام به گامی برای این موضوع طراحی کند. تا جایی که ما در جریان هستیم، دکتر عین‌الهی شورای عالی انطباق را به ریاست خودشان تشکیل دادند و مصوباتی هم داشته اما ما در جریان مصوبات نیستیم و از فروردین تاکنون برنامه عملیاتی مربوطه از وزارت بهداشت به دست ما نرسیده است.

شرایط حضور همراه در اتاق زایمان

وی در پاسخ به این سوال که حضور همراه در اتاق زایمان چه ضوابطی دارد و چرا برخی بیمارستان‌ها اجازه حضور همراه نمی‌دهند، گفت: در بیمارستان‌هایی که بخش ال دی آر دارند، امکان حضور همراه فراهم است. در این بخش‌ها شرایط برای زایمان تک نفره مهیا است و فرد می‌تواند همراه (همسر، مادر و غیره) داشته باشد. حضور همراه امنیت و آرامش بیمار را تامین می‌کند اما اشکالی در این حوزه وجود دارد چراکه وقتی هنوز به لحاظ تعداد نیروی انسانی کمبود داریم و تعداد مامای حاضر در اتاق زایمان یک به یک نیست، اگر در همه بیمارستان‌ها این بخش وجود داشته باشد، نیروی مامایی نمی‌تواند همزمان به همه آن‌ها رسیدگی کند و احتمال دارد زمانی که ماما بالای سر یک مادر است خطری مادر و جنین دیگری را تهدید کند. اتاق ال دی آر باید در بیمارستان‌هایی باشد که تعداد پرسنل شیفت متناسب با تعداد زایمان‌ها یعنی دوبه یک است و کمبود نیرو وجود ندارد.

 با توجه به اینکه ساز و کار قانونی برای اصلاح این رویه وجود دارد، وزارت بهداشت باید نسبت به اجرای آن اقدام کند تا با اجرای قانون رضایت‌سنجی شاهد برخوردهای آزاردهنده با مادران در بیمارستان‌ها نباشیم. از طرفی برخی از کادر درمان نادانسته این رفتارها را انجام می‌دهند و با شوخی نابه جایی باعث آزار مادر می‌شوند و باید آموزش کافی وجود داشته باشد تا رفتارهای حرفه‌ای داشته باشند. از طرفی ممنوعیت مردان در اتاق زایمان بارها مطرح شده و حتی ساز و کار قانونی دارد اما کمبود نیرو باعث شده تا وزارت بهداشت نسبت به اجرای آن تعلل بروزد.