چهارطاقی تیموری شیروان؛ جاذبه‌ای بی‌نظیر در بجنورد

چهارطاقی تیموری شیروان یا مقبره تیموری در نزدیکی روستای زیارت شیروان در خراسان شمالی قرار گرفته است. مقبره چهارطاقی قدمتی چندین ساله دارد و مربوط به اوایل دوران تیموریان است که باستان شناسان تاریخ آن را در سال ۷۵۸ قمری ذکر کرده اند که البته برخی دیگر از محققان معتقد اند که این بنا مربوط به دوره شاهرخ میرزا ( پسر تیمور) می دانند.

مصالحی که برای ساخت این بنا به کار رفته، بیشتر از خشت و آجر است. نمای خارجی مقبره چهارطاقی شیروان دارای هشت ضلع می باشد و هر ضلع راهی برای ورود به داخل مقبره دارد. هر کدام از اضلاع حدود شش متر هستند و بعضی از آنها چهار و بیست سانتی متر طول دارند.

آشنایی با بجنورد

شهر بجنورد در سال ۱۱۰۰ قمری توسط یکی از امیران ایل شادلو تاسیس شد. اما بعد از آن در پی شورش حسن خان سالار به این شهر به شدت آسیب وارد شد که تعمیر آن به ‌وسیله فرزندان تولی‌خان انجام شد.

در سده های پنجم و هشتم هجری بخش بزرگی از ناحیه ی بجنورد قابل سکونت بود که با شروع دوران مغول و تیمور آسیب های زیادی را متحمل شد.

نتایج حاصل از بررسی ها و پهنه بندی های مناطق باستانی نشان از این دارد که نقاط باستانی کشف شده به دوره میان سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد باز می گردد که در تشکیل زیستگاه های اولیه در اطراف رودخانه اترک نقش مهمی داشته است.

از آثار به جا مانده از دوره ساسانی می توان به بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو اشاره کرد که نشان از اهمیت خراسان شمالی در آن زمان داشته است. علاوه بر این شهرستان بجنورد در صدر اسلام با دیگر نقاط کشور ارتباطی فرهنگی و اجتماعی عمیقی داشته است.

امروزه در بافت میانی شهر بجنورد و محلات جنوب شهر مردمان بومی بجنورد و خراسان شمالی زندگی می کنند که به تات ها معروف هستند. زبان و گویش مردم این شهرستان نیز گویش تاتی زبان فارسی برگرفته از فارسی معیار بوده که با توجه به گذر زمان به دست فراموشی سپرده شده است.

در این استان گونه های دیگری از زبان مانند گویش های فارسی- ترکی، فارسی-کردی، فارسی-ترکی-کردی و کرمانج نیز رواج دارد و با استناد از دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی بخش عظیمی از ساکنان بجنورد را اقوام کرد شادلو تشکیل می دهند.

معماری چهارطاقی تیموری شیروان

این بنا با توجه به ویژگی‌های معماری و کاربری از آثار منحصربه‌فرد استان خراسان شمالی است که دارای ویژگی آرامگاهی است. اگر چه در سنگ‌نوشته قبر داخل مقبره تاریخ این اثر تاریخی ۷۸۵ ه.ق عنوان شده است، اما اطلاعات کافی از زمان دقیق ساخت خود بنا موجود نیست و در متون هم به ساخت آن اشاره نشده و بخش‌های کمی از کتیبه باقی‌مانده و سنگ بنا نیز از محل اصلی به سرقت رفته است. همچنین با وجود انتساب این بنا به دوره تیموری، «هشت‌ضلعی» بودن سقف و همچنین سردابه‌ای بودن آن، گمانه هم‌دوره بودن با دوره ایلخانی را قوی‌تر می‌کند.

ساختمان این چهارطاقی تیموری خشتی و نمای بیرونی آن هشت‌ضلعی و «طاق‌نماهایی» با پوشش جناقی و آجرچینی خفته راسته که در قسمت ساقه گنبد تزیین‌شده است که فضای درونی آن دارای اندود گچی است.

این هشت‌ضلعی به‌گونه‌ای است که اضلاعی که درگاه ورودی به داخل آرامگاه دارد، نزدیک به ۶ متر و دیگر اضلاع ۴ متر و ۲۰ سانتی‌متر درازا دارندو بخش بالایی بنا قوسی‌شکل ساخته‌شده است که در زیر و بالای درها، نورگیرهایی به پهنای درها دیده می‌شود. بنا دارای گنبدی است که بلندای آن از بخش بالایی بنا ۲ متر و ۵۰ سانت و تا زیر گنبد ۴ متر و ۲۰ سانتی‌متر است. بالای سردرها دورتادور به رنگ فیروزه‌ای گچ‌بری و کتیبه‌ای ایجادشده که از نقوش اسلیمی استفاده شده است.

درهای ورودی مقبره هر کدام ارتفاعات مختلفی دارند بعضی از آنها ۲۱ متر و برخی دیگر ۴۰ متر هستند و در قسمت زیرین و بالای درها نورگیرهای بزرگی ساخته شده است .در قسمت فوقانی این بنا قوس هایی طراحی شده و دارای یک گنبد می باشد که ارتفاع آن دو متر و پنجاه سانت است.

طبق گفته باستان شناسی این بنا متعلق به یک سردار معروف به نام امیر تیموری گورکانی بوده است که خودش هم در این مقبره به خاک سپرده شده و سنگ قبرش دارای نقش و نگاره های رنگی بوده که متاسفانه سالها پیش این سنگ دزدیده شده است.

در ضلع شمالی بنای چهارطاقی شیروان، مقبره امام زاده حمزه رضا(ع) قرار دارد و همچنین دارای یک سردابه است که سقف آن کاملا از بین رفته است .

چهارطاقی شیروان در سال ۱۳۸۴ مرمت شد وبا عملیات بند کشی و مصالحی از جمله خاک و گچ به باز سازی آن پرداختند. اما متاسفانه آثار تاریخی اش مانند، گچبری های زیبا و کتیبه های نفیس تخریب شده و بیشتر قسمت های آن با پوششی سیاه رنگ احاطه شده است.

آرامگاه چهار تاقی یکی از جاذبه های تاریخی شیروان است که ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ و با شماره ثبت ۴۸۰۸ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شده است.