در روزهای اخیر خبر خودکشی یک رزیدنت سال اول، در یکی از بیمارستان‌های کشور خبر ساز شد و «علی سلحشور» نماینده پزشکان متخصص طرحی کشور در نظام پزشکی در واکنش به شرایط کاری سخت رزیدنت‌ها از خودکشی ۱۳ رزیدنت بین سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خبر داد.
وقتی که شب و نیمه شب مجبور باشیم به اورژانس یک بیمارستان دولتی برویم و از درد به خودمان بپیچیم؛ حتی بیمارستان‌های پایتخت و حتی معتبرترین و قدیمی‌ترین بیمارستان‌ها نیز روی کاکل رزیدنت‌ها و دستیاران پزشکی می‌چرخند. پزشکان جوانی که چیزی به نام حقوق دریافت نمی‌کنند و هرچه می‌گیرند، حق‌الزحمه یا کمک هزینه نام دارد. رفتارهایی از ارشدهای خود می‌بینند، کشیک‌های طولانی‌مدت دارند و در مجموع، هم از مراجعه‌کنندگان و همراهان بیمار حرف‌های ناگوار می‌شنوند و هم از طرف همکاران سال بالایی خود تحت فشار قرار می‌گیرند؛ ضمن آنکه جای خواب و استراحت مناسبی هم ندارند و بر خلاف استادان دارای مطب، دستمزد خوبی ندارند.
رزیدنت کیست؟
وقتی بیماران وارد اورژانس بیمارستان می‌شوند، معمولا می‌بینند جوانانی در اورژانس حضور دارند و اطرافیان می‌گویند: «این‌ها دانشجو هستند، بگویید استاد بیاید.» اما واقعیت این است که این افراد، پزشکانی هستند که درس آنها به پایان رسیده و در حال گذراندن دوره‌ای برای اخذ مدرک تخصص هستند.
دوره‌های رزیدنتی در رشته‌های مختلف متفاوت و از ۴ تا ۵ سال است. به طور مثال دوره رزیدنتی برای رشته‌هایی مانند ارتوپدی، داخلی و جراحی، چهار سال است. این رزیدنت‌ها به بیمارانی در حوزه تخصص خود و زیر نظر استادان یا سال‌بالایی‌ها، رسیدگی می‌کنند. در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی_درمانی، خبری از استاد نیست و سلسله مراتب در نهایت به رزیدنت سال بالایی می‌رسد. آن هم با ارتباط شکسته و بسته از طریق ارسال مدارک بیمار به وسیله نرم‌افزارهای فیلترشده‌ای مانند واتساپ و تلگرام.
در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی درمانی خبری از استاد نیست و سلسله مراتب نهایتا به رزیدنت سال بالایی می‌رسدبنابراین رزیدنت پزشکی است که دوره پزشکی عمومی خود را تمام کرده و در حال حاضر دوره تخصص خود را می‌گذراند. به طور مثال ممکن است در بیمارستانی مانند امیر اعلم تهران، رزیدنت‌هایی را ببینیم که دوره تخصصی گوش و حلق و بینی را می‌گذرانند. همچنین به پزشکانی که متخصص شده و در حال گذراندن دوره فوق تخصصی هستند نیز فلوشیپ گفته می‌شود.
اینترن نیز دانشجوی مراحل پایانی پزشکی عمومی است که می‌تواند زیر نظر استاد یا متخصص در بیمارستان‌ها، طبابت کند و بعد از گذراندن این دوره عملی که ۱۸ ماه است، فارغ‌التحصیل محسوب می‌شود. بنابراین ۱۸ ماه پایانی دوره ۷ ساله پزشکی، دوره اینترنی است. پیش از آن نیز به دانشجویان پزشکی که یک سال در بیمارستان حضور دارند، اما اجازه طبابت ندارند، استاجر گفته می‌شود.
عمده‌ترین مشکلات دوران رزیدنتی
دوران رزیدنتی که در رشته‌های مختلف بین ۴ تا ۵ سال طول می‌کشد، با مشکلات فراوانی همراه است. مشکلاتی که می‌توان آنها را از نظر روانی تا مالی دسته بندی کرد. وقتی وارد بیمارستان‌های آموزشی درمانی یا دولتی می‌شویم، حضور پر رنگ رزیدنت‌ها را حس می‌کنیم و این اولین بار سنگینی است که بر شانه‌های رزیدنت‌ها گذاشته می‌شود.
حسین کرمانپور «مدیر اورژانس بیمارستان سینا» در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: تمام بار بیمارستان‌های آموزشی درمانی بر شانه‌های رزیدنت‌ها گذاشته می‌شود و می‌توان گفت که وظیفه آنها بسیار سنگین است. مشکل دوم، دستمزد است. زیرا دستمزدی که به رزیدنت‌ها داده می‌شود، هیچ تناسبی با وضعیت اقتصادی ندارد. به طور مثال، حقوق دستیار پزشکی در ماه بین ۶ تا ۷ میلیون تومان است. حالا فرض کنید این مبلغ در شهرهای بزرگی مثل تهران، چه مشکلی از فرد حل می‌کند و حتی هزینه رفت و آمد و تاکسی اینترنتی هم نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: مشکل دیگر رزیدنت‌ها این است که وقتی به زندگی افرادی که فارغ التحصیل شده‌اند و حالا مشغول طبابت هستند، نگاه می‌کنند، می‌بینند که حتی بعد از فارغ التحصیلی هم شاید نتوانند زندگی آبرومندانه‌ای با توجه به رشته تحصیلی خود فراهم کنند. زیرا بسیاری از افراد بعد از فارغ التحصیلی هم مشکلات فراوان اقتصادی دارند. این فرد به خودش می‌گوید که زمان زیادی برای درس خواندن و کار در بیمارستان گذاشته، اما حالا نمی‌تواند یک خانه یا اتومبیل بخرد و تورم به شکلی افزایش پیدا می‌کند که مجبور به اتخاذ شغل دوم مثل ساخت و ساز و غیره می‌شود.
کرمانپور می‌گوید: هرچند این موارد دلیلی برای خودکشی نیستند، اما حالا فرض کنید یکی از همین افراد مشکلات دیگری نیز در زندگی شخصی خود داشته باشد و همه مشکلات دوران رزیدنتی و حتی پس از آن را هم باید تحمل کند.
آیا ادغام آموزش پزشکی منجر به افزایش فشار بر رزیدنت‌ها شده است؟
نظر دیگری که در رابطه با فشار مضاعف به رزیدنت‌ها وجود دارد، ادغام آموزش پزشکی با ارائه خدمات درمانی در بیمارستان‌های آموزشی درمانی است. موضوعی که نه می‌توان به فکر جدایی آن و بازگشت به وزارت علوم فکر کرد، نه می‌توان وضعیت فعلی را به همین شکل ادامه داد و بی‌خیال همه چیز شد. ولی این دعوای ادامه دار همچنان ادامه دارد و چاره‌ای برای آن اندیشیده نمی‌شود.
واقعیتی که در بیمارستان‌های آموزشی درمانی (که بیشتر بیمارستان‌های عمومی و مهم کشور را تشکیل می‌دهند) رخ می‌دهد این است که تقریبا خبری از استادان این حوزه نیست. یعنی وقتی از استاد حرف زده می‌شود، معمولا منظور رزیدنت سال بالایی یک تخصص است . در بسیاری موارد نبود استادان این حوزه در بیمارستان‌های عمومی، با چشم پوشی مواجه شده و توجهی به این موضوع نمی شود، این درحالی است که طبق قانون حضور این استادان در ساعات مشخصی در بیمارستان‌ها الزامی است.
فشار اساتید و سال بالایی‌ها بر سال پایینی‌ها
یکی از مصادیق تعارض منافع در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همین فشار از بالا به پایین و عدم تمایل به تغییر وضعیت است. جایی که بار بیماران در مراکز آموزشی درمانی بر شانه‌های رزیدنت‌ها گذاشته می‌شود و همین طور از استاد به رزیدنت سال بالایی و به سال پایینی‌ها منتقل شده و سلسله مراتب به فکر وضعیت اقتصادی خودشان هستند و رزیدنتی که مشکلات اقتصادی و روانی فراوانی دارد، باید جور سال بالایی‌ها و اساتید را هم بکشد.
یکی از مصادیق تعارض منافع در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همین فشار از بالا به پایین و عدم تمایل به تغییر وضعیت است. جایی که بار بیماران در مراکز آموزشی درمانی بر شانه‌های رزیدنت‌ها گذاشته می‌شود
هرچند اگر این ماجرا را از پزشکان سطوح بالاتر بپرسیم، اعتقادی به آن ندارند و عمدتا می‌گویند که تا بوده همین بوده و در واقع این روند تا ابد ادامه خواهد داشت و تغییری در آن رخ نمی‌دهد. زیرا کسی تمایلی به ایجاد تغییر در این روند ندارد و ترجیح داده می‌شود که بار بر دوش رزیدنت‌های تازه وارد انداخته شود، چون قبل از آن هم کسی بار را بر دوش خودشان انداخته بود و این دور باطل ادامه پیدا می‌کند.
مدیر اورژانس بیمارستان سینا درباره فشار سال بالایی‌ها به سال پایینی‌ها در دوره رزیدنتی می‌گوید: نمی‌توان گفت که مشکل به دلیل ادغام آموزش پزشکی در ارائه خدمات درمانی است. برخی مشکلات به روابط درون گروهی آموزشی بر می‌گردد. مشاهده می‌شود که سال بالایی‌ها مواردی را به سال پایینی اجبار می‌کند. برخی دستیارانی که خودکشی می‌کنند معمولا سال پایینی هستند. سلسله مراتب اگرچه محاسن بسیاری دارد، اما بار و حجم کار بر دوش سال پایینی‌ها را بیشتر می‌کند و امکان دارد برخی تحمل این حجم کار را نداشته باشند.
حتی برخی در همان ابتدای دوره با مشاهده حجم کاری، دوره رزیدنتی را رها کرده و می‌روند. در برخی دوره‌ها، تعداد رزیدنت‌ها کاهش پیدا کرده و وظیفه کسانی که رفته‌اند هم بر دوش کسانی افتاده که دوره را ادامه داده‌اند.
کرمانپور ادامه می‌دهد: البته این موضوع فقط در ایران رخ نمی‌دهد. ارتشی بودن سیستم پزشکی در تمام دنیا وجود دارد، اما در کشور ما مشکلات دیگری هم بر دوش رزیدنت‌ها می‌افتد. به دلیل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، حتی موج مهاجرت بیماران به شهرهای بزرگ و تهران هم اتفاق می‌افتد و همین موضوع منجر به افزایش فشار کاری رزیدنت‌ها می‌شود.
مهدی صفری «سال چهارم دوره رزیدنتی داخلی» نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: فشار سال بالایی‌ها بر سال پایینی‌ها در همه رشته‌ها اتفاق نمی‌افتد. در رشته‌هایی مانند جراحی مغز و اعصاب و ارتوپدی شاید چنین فضایی وجود داشته باشد، اما به طور مثال در رشته اطفال چنین فضایی وجود ندارد که منجر به خودکشی رزیدنت شود. هرچه رزیدنت به سال بالاتر می‌رود، دوندگی او کمتر شده و مسئولیت او بیشتر می‌شود.
کمبود نیروی انسانی و آینده شغلی نامعلوم
کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه پزشکی نیز بلای جان جامعه شده است. کمبودی که به واسطه‌های مختلف از جمله مهاجرت یا تغییر حوزه کاری، منجر به افزایش فشار کاری بر دوش رزیدنت‌ها در بیمارستان‌های آموزشی درمانی می‌شود.
صفری «سال چهارم دوره رزیدنتی داخلی» نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: عوامل مختلفی در زمینه رزیدنتی باعث سختی کار می‌شود. تعداد کم نیروی انسانی و حجم بالای کار همراه با دریافتی نا متناسب در این زمینه وجود دارد. از طرفی افراد برای خودشان آینده شغلی خوبی متصور نیستند و می‌بینند که به طور مثال اکنون ۱۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرند و پس از فارغ التحصیلی شاید ماهی ۲۰ میلیون تومان دریافتی داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: گروه پزشکی باید این طرح اجباری دوره رزیدنتی را با حداقل دریافتی بگذرانند و شاید مسائلی مانند آینده نامعلوم شغلی و مشکلات اقتصادی از جمله فشارهایی بر روان رزیدنت‌ها باشد.
وضعیت دریافتی رزیدنت‌ها
بر اساس قوانین و مقررات دوره دستیاری، ماهانه مبلغی به عنوان کمک هزینه تحصیلی به دستیار یا رزیدنت پرداخت می‌شود. این مبلغ در مدت مرخصی استعلاجی بیش از سه ماه، به دستیاران تعلق نمی‌گیرد. به دستیاران ارشد معادل ۱۰ درصد کمک هزینه تحصیلی ماهانه به عنوان حق ارشدیت پرداخت می‌شود.
حق الزحمه رزیدنتی یک بار در سال ۱۴۰۰ افزایش یافت که از حدود ۳ میلیون تومان به ۶ میلیون تومان رسید. در سال ۱۴۰۱ افزایشی وجود نداشت و در سال ۱۴۰۲ مبلغ ۶ میلیون تومان به ۸ میلیون تومان رسیده است
صفری درباره وضعیت دریافتی رزیدنت‌ها می‌گوید: حق الزحمه رزیدنتی یک بار در سال ۱۴۰۰ افزایش یافت که از حدود ۳ میلیون تومان به ۶ میلیون تومان رسید. در سال ۱۴۰۱ افزایشی وجود نداشت و در سال ۱۴۰۲ مبلغ ۶ میلیون تومان به ۸ میلیون تومان رسیده است.
جمع بندی
رزیدنت‌ها خط مقدم مواجهه با بیماران در بیمارستان‌های آموزشی درمانی هستند و در عمل می‌توان گفت که بار اصلی بیمارستان‌ها بر دوش آنهاست. افرادی که حتی در تعهدات اجباری که می‌دهند هم کاملا باید تحت اختیار دانشگاه علوم پزشکی محل تحصیل باشند و حتی در طول این دوره حق تاسیس و اداره مطب خصوصی یا درمانگاه ندارند.
فشار کاری در کنار مبالغ اندکی که به عنوان حق الزحمه یا کمک هزینه تحصیلی به رزیدنت‌ها پرداخت می‌شود، شمایل عجیبی از تحمیل ساخته که به نظر نمی‌رسد روند سالمی در آموزش پزشکی را دنبال کند.
اگرچه برخی مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با وجود چند بار تماس و پیامک، پاسخی به پژوهشگر ایرنا ندادند، اما موضوع رزیدنت‌ها و توجه به مشکلات آنها قابل بررسی و تحقیق بیشتر است و به آن خواهیم پرداخت.
البته باید گفت که مشکلات مربوط به رزیدنت‌ها سال‌هاست که ادامه دارد و پیش از این نیز همتی برای حل مشکلات آنها وجود نداشت، اما باید امیدوار بود که در دولت سیزدهم فکری برای وضعیت رزیدنت‌ها و سلامت روان آنها شود.