به دلیل قرار گرفتن اردبیل در مسیر جاده ابریشم، این شهر از دیرباز محل آمد و شد بازرگانان و گردشگرانی از ادیان مختلف بوده، اما ارتباط این شهر با مسیحیت به ادوار بسیار طولانی برمی گردد.

کلیسای اردبیل در سال ۱۸۷۶ میلادی (برابر با ۱۲۵۵ خورشیدی) بنا شده‌است. این بنا با خرج خانواده گالوست میرزایان و اهتمام خاچاطور شهبازیان ساخته شد.

این کلیسا که کمتر از دو قرن قدمت دارد تا سال ۱۹۴۴ میلادی فعال بوده و آخرین مراسم مذهبی و نماز جماعت در سال ۱۹۴۴ میلادی توسط کشیش وارطان ژاماگورسیان در آن انجام شده است. از این تاریخ به بعد به دلیل مهاجرت خانواده‌های ارمنی به تبریز و تهران، انجام مراسم مذهبی در این کلیسا تعطیل شده است. در حال حاضر متعلقات این کلیسا از جمله حمام و مدرسه به طور کامل از بین رفته و بنای کلیسا نیز متروکه و در حال ویرانی است.

درباره اردبیل تماشایی

اردبیل از مناطق بسیار قدیمی ایران است که بر اساس شواهد و قرائن یافت شده، در حدود ۵ هزار سال قدمت دارد.

در لوحه های گلی سومریان از این شهر به نام آرتا یا آراتتا یاد شده است. در اردبیل آثار تاریخی وجود دارد که نشان از قدمت بالای این شهر دارد.

استان اردبیل در طول دوره های تاریخی اسامی متفاوت دیگری همچون؛ دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و اردویل نام برد. یاقوت حموی در کتاب خود به نام معجم البلدان، بنای اولیه ی شکل گیری استان اردبیل را به فیروز ساسانی که در سال ۱۳۹-۱۶۳ قبل از هجرت سلطنت می ‌کرده است نسبت داده اند و آن را فیروز گرد نامیده است.

وی در کتاب خود اردبیل را از مشهورترین شهرهای آذربایجان خوانده و گفته است که استان اردبیل، پیش از اسلام مرکز اصلی منطقه بود. وی در قسمت دیگری از کتابش اضافه کرده است که: گویند؛ اردبیل از بناهای فیروز موسوم به باذان فیروز بوده است.

پس از ورود اسلام و در زمان حکومت بنی‌ امیه، مرکز حکومت آذربایجان از مراغه به اردبیل منتقل شد. یاقوت حموی که خود از نزدیک شهر اردبیل را دیده از جمعیت زیاد و آبادی آن در کتابش نوشته است.

البته چندی پس از بازدید یاقوت حموی از اردبیل، مغولان به این شهر هجوم آورده و آبادانی آن را به خرابی تبدیل کردند.

بعدها که مجددا شهر ساخته شد، اردبیل مخصوصا در زمان صفویه به بیشترین درجه ی اعتبار خود رسید. موقعیت قرار گیری اردبیل در تاریخ بسیار حساس بوده چرا که در سر راه تجارتی تبریز و آستارا و لنکران واقع شده است و واسطه تجارتی قفقازیه و شهرهای داخلی آذربایجان و غیره می ‌باشد.

بهترین صادرات آن خشکبار و قالی و پشم است. اردبیل در اواخر دوره ی صفویه برای مدت بسیار کوتاهی به دست عثمانی‌ ها افتاد ولی نادرشاه افشار دوباره آن را پس گرفت.

استان اردبیل یکی از سردترین مناطق ایران است و میانگین دمای سالانه این استان معمولا زیر ۶ درجه می‌باشد. احاطه شدن توسط کوه‌ها اصلی‌ترین آب و هوای سرد استان اردبیل هستند.

به همین دلیل قبل از سفر به اردبیل نیاز است بدانید که این شهر زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدلی دارد و معمولا حدود ۶ الی ۸ ماه از سال هوای آن سرد است. درجه حرارت در اردبیل بین ۱۵- تا ۵ درجه در زمستان و ۲۰ تا ۳۰ در تابستان متغیر است.

آشنایی با کلیسای مریم مقدس اردبیل

در اردبیل آتشکده، کلیسا و مسجد در کنار هم تاریخ پر فراز و نشیب این دیار را بازگو می کنند. کلیسای مریم مقدس در سال ۱۲۵۵ هجری شمسی و با هزینه شخصی از یک خانواده ارمنی ساخته شده است. خانواده های مسیحی که دویست سال پیش از تبریز به سمت اردبیل کوچ کردند این کلیسا را برای انجام اعمال عبادی خود در کنار یک مدرسه بنیان نهادند. امروزه این بنا یکی از بهترین جاهای دیدنی اردبیل است.

در درب ورودی کلیسا به زبان ارمنی از تعلق این خانه به خداوند سخن گفته شده و روی درب با کنده-کاری هایی آراسته شده است. کلیسای تماما آجری در داخل بنا با نقاشی هایی زیبا به خصوص در داخل محراب آراسته شده و در کل نمای ساده ای دارد. با مهاجرت ارامنه اردبیل دیگر هیچ مراسمی در این کلیسا برگزار نمی شود و سال ها است که به سازمان میراث فرهنگی اردبیل واگذار شده است.

کلیسای مریم مقدس که امروزه در نزدیکی تعدادی از جاهای دیدنی اردبیل قرار دارد، در اواخر قرن ۱۹ میلادی و در سال ۱۸۷۶ میلادی به همت خانواده‌ «گالوست میرزاییان» و با طرح «خاچاطور شهبازیان معمار» ساخته شد.

امروزه از این کلیسا برای انجام فرایض دینی ارامنه و برگزاری مراسم مذهبی استفاده نمی‌شود و آخرین نماز جماعت و مراسم مذهبی در سال ۱۳۲۳ شمسی در این مکان برگزار شده است. با گذشت حدود یک قرن از عمر بنا، متعلقات کلیسا مانند حمام و مدرسه تخریب شده‌اند.

از تزیینات کلیسا می‌توان به نقاشی‌هایی اشاره کرد که در طاق‌نماها و محراب کلیسا کار شده‌اند. در سال ۱۳۷۹، کلیسای مریم مقدس برای مرمت و بازسازی به اداره میراث فرهنگی سپرده شد. پس از بازسازی از این مکان به‌عنوان زورخانه استفاده می‌شود.