یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر، شرکت نظامی خصوصی (PMC) که از نزدیک با دولت روسیه مرتبط است - در فهرست مسافران جتی قرار داشت که 23 اوت 2023 سقوط کرد. مرگ پریگوژین می تواند برای آینده گروه واگنر و سیاست خارجی روسیه در مناطقی مانند آفریقا، خاورمیانه و آمریکای لاتین پیامدهایی داشته باشد.

غایب بزرگ شبکه واگنر

به نوشته اقتصادنیوز، رسانه های اجتماعی حامی واگنر ادعا می کنند که پدافند هوایی روسیه هواپیما را سرنگون کرده است. همزمان بسیاری پوتین و دیگر مقام های روس را به دلیل سازماندهی مرگ سرآشپز مقصر می دانند و مسکو به اقدام تلافی جویانه تهدید می کنند. در میانه این تحولات، نیروهای امنیتی روسیه در روستوف بسیج شده اند.در چنین شرایطی لحاظ کردن این نکته ضروری است که اگر پوتین بخواهد برای واگنر رهبری تازه انتخاب کند، مرگ ادعایی پریگوژین می‌تواند وفاداری نیروهای فعلی این گروه را متزلزل کند.

واگنر برای دولت روسیه جذاب است زیرا می تواند به سان نیرویی کم هزینه در راستای پیشبرد اهداف سیاسی کرملین فعالیت داشته باشد و در صحنه بین المللی و در داخل با حداقل هزینه ها بخش عمده ای از منافع مسکو را محقق کند.واگنر ابزار مهمی برای روسیه جهت دستیابی به اهدافش در خارج از کشور، به ویژه گسترش نفوذ ژئوپلیتیک، دستیابی به اهداف نظامی و تامین منافع مالی قلمداد می شود. اگرچه واگنر اغلب در قاب شرکت توصیف می شود، اما بهتر است به عنوان شبکه ای بزرگ مرتبط با پریگوژین لحاظ شود؛ شبکه ای که بازوهای شبه نظامی و همچنین واسطه های مالی درگیر در استخراج منابع و قاچاق، عملیات اطلاعاتی، تدارکات در قابش تعریف شده اند.

آینده مبهم بازوی عملیاتی پوتین

بخش عمده ای از فعالیت واگنر در آفریقا، در جمهوری آفریقای مرکزی، لیبی، مالی و سودان متمرکز است. استقرار نیروی واگنر در آفریقا احتمالا بیشترین سود را برای مسکو به همراه دارد، بالاخص به دلیل دستیابی به منابع طبیعی غنی، آن هم در شرایطی که کرملین هدف تحریم های قوی قرار دارد. علاوه بر این واگنر قادر است زمینه ساز افزایش نفوذ ژئوپلیتیک روسیه در قاره سیاه شود؛ جغرافیایی که هنوز درگیر شکاف های سنتی با غرب است.با این همه آنگونه که شورای روابط خارجی اروپا نوشته، مرگ پریگوژین می تواند آغازگر فصل تازه ای برای واگنر باشد؛ کنش و واکنش های این گروه می تواند در تضاد با مسکو باشد.

اگرچه آینده واگنر - و پریگوژین - در دو ماه گذشته زیر سوال رفته است، اما بعید است که روسیه این گروه را به طور کامل کنار بگذارد، زیرا فعالیت واگنرمزایای قابل توجهی را با هزینه مالی یا سیاسی نسبتا پایین دارد. بدون یک سازمان جانشین مشخص، بعید است که مسکو زیرساخت های عملیاتی واگنر را در کشورهای میزبان از بین ببرد، زیرا احیای روابط، دانش و سیستم هایی که پرسنل واگنر در طول سال ها ایجاد کرده اند دشوار خواهد بود. علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد واگنر از زمان شورش به گسترش فعالیت‌های خود در کشورهایی مانند مالی ادامه داده و مسکو همچنان به شرکای محلی، چون آفریقا، اطمینان می‌دهد که کمک‌ها بدون وقفه ادامه خواهد یافت.

پیامدهای دوران گذار

به باور برخی از ناظران روسیه به‌جای انحلال یا جایگزینی واگنر، احتمالا رهبری جدید را با لحاظ کردن میزان وفاداری‌اش به کرملین و تحت نظارت شدیدتر انتخاب خواهد کرد. این فرآیند ممکن است زمینه را برای تغییر نام تجاری هموار کند و شرکت‌های موجود در مدار واگنر نیز بر اساس عملکردشان به نهادهای جداگانه تقسیم گردند، ملی شوند یا به عنوان نهادهای شبه مستقل به فعالیت هایشان ادامه دهند. اگر پوتین قصد دارد عملیات تحت رهبری جدید ادامه داشته باشد، وفاداری پرسنل واگنر و رهبری این گروه طبیعتا در اولویت های کرملین قرار خواهد گرفت.  

درس مهمی که پوتین از شورش ژوئن آموخته، آن است که ارائه قدرت و فرصت به یک نفر می تواند او را به تهدیدی جدی تبدیل کند.از همین رو اگرچه روسیه به دنبال تداوم فعالیت واگنر برای اجرایی کردن اهدافش در حوزه سیاست خارجی و کمک‌های امنیتی است، این احتمال وجود دارد که به فعالیت های انحصارطلبانه واگنر جهت جلوگیری از شورش دوباره پریگوژین، پایان داده شود.فرآیند گذار به طور قطع دوره ای از عدم اطمینان و خطر برای شرکای محلی واگنر را به دنبال خواهد داشت، به ویژه در جنوب صحرای آفریقا، جایی که بسیاری برای «مقاومت در برابر کودتا» به واگنر متکی اند. فرایند گذار ممکن است فرصتی برای بازیگران منطقه‌ای یا غربی جهت رایزنی با شرکای واگنر و بررسی گزینه‌ها جهت ارائه راه‌حل‌های قابل دوام ایجاد کند.