در حالی ژاپن به عنوان سومین کشور شرقی از حق امارات بر جزایر سه گانه ایران حمایت می کند که قدرت اقتصادی کشورهای عربی به پشتوانه ای برای ضمیمه شدن سیاست خارجی این کشورها به برنامه های اقتصادی آنها شده است.
اتحاد شرقی که اگرچه سیاستمداران دولت سیزدهم آن را در صف دوستان و شرکای ایران و ذیل ابتکار «سیاست همسایگی» شناسایی می کنند، اما در عمل و در زمین واقعیت به نظر می رسد، منافع این کشورها با اعراب بیشتر از ایران در تحریم تامین می شود.
در این راستا حملات تروریستی در الجزایر در ژانویه ۲۰۱۳ تاثیر جدی بر استراتژی شرکت های ژاپنی برای گسترش روابط در کشورهای عربی داشت و همکاری های امنیتی-اطلاعاتی را به سرفصل تازه ای از روابط ژاپن و اعراب تبدیل کرد.
در سوی دیگر، آذرماه سال ۱۴۰۱ بود که دولت چین هم طی بیانیه‌ای مشترک با کشورهای حاشیه خلیج فارس، ضمن تردید ضمنی در مورد مالکیت جمهوری اسلامی بر جزایر سه‌گانه، خواستار حل مسالمت‌آمیز این مناقشه ساختگی از سوی دولت‌های خلیج فارس شده است.
در بند ۱۲ بیانیه مشترک چین و سران کشورهای خلیج فارس آمده بود: «رهبران از تلاش‌های مسالمت‌آمیز شامل ابتکارها، پیشنهادهای امارات برای رسیدن به راهکار صلح آمیز برای مسأله سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، از راه مذاکرات ۲جانبه بر مبنای قوانین بین‌المللی حمایت می‌کنند».
پس از چین، روسیه در سال۱۴۰۲ به عنوان دومین قدرت شرقی بعد از چین ، در اقدامی بی سابقه، با حضور در همان نشستی که سال قبل، اعراب از چین برای حضور دعوت کرده بودند حاضر شد و از حق امارات بر جزایر سه گانه در خلیج فارس دفاع کرد.
چگونه رویای تقابل شرق و غرب برای ایران تبدیل به کابوس شد؟
موضع گیری های دو کشور چین و روسیه در به رسمیت شناختن حق اعراب بر جزایر سه گانه، درست زمانی انجام می شود که سیاست خارجی دولت سیزدهم، توجه به کشورهای شرقی، به مثابه تکیه گاهی برای ایجاد اتحادهای راهبردی و دیوارهای دیپلماتیک در برابر غرب است.
موضوعی که اساتید علوم سیاسی از آن به عنوان «آرمانگرایی تنش زا» یاد می کنند. تصویری که سیاستمداران در ایران، پیوندهای اقتصادی و سیاسی کشورهای آسیایی با غرب را نادیده می گیرند و در فضایی خیالی، تصور ایدئولوژیک شدن پیمانهای شانگهای و بریکس علیه غرب را به مبنای تحلیل خود قرار می دهند. تحلیلی که به اشتباه، تصور تغییر نظم جهانی به نفع ایران را با تشکیل بلوک اقتصادی شرق علیه غرب، مطرح کرده بود.
چه آنکه هم اکنون، چین و روسیه در عضویت پیمان امنیتی-اقتصادی شانگهای هستند و در اخرین نشست شانگهای که در هند برگزار شد، کشورهای عضو سازمان تاکید کردند که اصول احترام متقابل به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی کشورها، برابری، عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورها را محور سیاست خود قرار دهند و عدم استفاده از زور و توان نظامی، مبنای توسعه پایدار روابط بین الملل قرار گیرد. اما با این حال دو کشور مهم عضو شانگهای و بریکس، از حق امارات بر جزایر ایرانی حمایت کردند.موضوعی که ناظران سیاسی دلیل آن را ضعف اقتصادی ایران و وابستگی اقتصاد ایران به چین و روسیه متاثر از تحریم ها ارزیابی کرده اند که موضع ایران را در دفاع حقوقی از تمامیت ارضی خود، تحت تاثیر قرار داده است.
چرا اعراب در متحد کردن شرق علیه ایران موفق اند؟
این سومین بار است که در بیانیه پایانی نشست اعراب با سایر کشورها به موضوع جزایر ایرانی و رسمیت دادن به حق امارات بر این جزایر تاکید می شود.همکاری کشورهای عربی با سایرکشورها به ویژه کشورهای آسیایی در ابعاد اقتصادی، سیاست خارجی این کشورها را نیز در پیوند با تفاهم نامه های اقتصادی قرار داده است.
به تعبیر دیگر یکی از شروط اعراب برای سرمایه گذاری مالی در سایر کشورها، همسو شدن سیاست خارجی آن کشورها در محورهای خاصی است که «مسئله ایران»، برای آنها از مهمترین سرفصل های مطرح در یکسال گذشته بوده است.
از این رو کارشناسان روابط بین الملل می گویند بدون درک روابط اقتصادی کشورها با یکدیگر، پیشبرد سیاست هایی همچون توجه به شرق یا همسایگان، اگرچه ممکن است روسای کشورها را در یک قاب تصویر نشان دهد، اما نخواهد توانست منافع ملی کشورها را بدون توجه به پیوند اقتصاد و سیاست خارجی درک کند.
ناظران سیاسی معتقدند ایران بدون توجه به پیوند اقتصاد و سیاست خارجی، برنامه های اقتصادی خود را در فضایی آرمانگرایانه و بدون واقعیت اثرات منفی تحریم ها، تدوین کرده و سیاستمداران ایرانی با تصور اینکه قادر خواهند بود اقتصاد را در زمینی متفاوت از سیاست خارجی به پیش ببرند، از درک واقع بینانه در روابط بین الملل فاصله دارند.
برای نمونه نگاه به سفر نخست وزیر ژاپن به امارات که در گزارش سایت وزارت خارجه ژاپن به جزئیات تفاهم نامه های بین دو کشور اشاره شده، دلیل همراهی ژاپن با امارات در تاکید بر حق این کشور بر جزایر ایرانی، را اولویت روابط تجاری دو کشور ارزیابی می کند. اولویت های همکاری از جمله:
- همکاری در زمینه فن آوری های پیشرفته را با راه اندازی طرح همکاری فناوری پیشرفته ژاپن و امارات متحده عربی(JU-CAT)
- مشارکت تکنولوژیک ژاپن و امارات متحده عربی که بر اساس چارچوب های جدید که امنیت انرژی و شتاب صنعتی را تضمین کند
- کربن زدایی و انرژی پاک در چارچوب کنوانسیون های سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اب و هوایی (UNFCCC)
- امضای سند ایجاد شورای کسب و کار ژاپن و امارات متحده عربی
- افتتاح دفتر دبی هیئت ملی گردشگری ژاپن و اقدام برای معافیت ویزای دارندگان گذرنامه عمومی امارات متحده عربی
- توافقنامه انتقال تجهیزات و فناوری دفاعی برای تقویت همکاری در منطقه و در عرصه بین المللی از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد
- دفاع از یک نظم بین المللی آزاد و باز، بر اساس حاکمیت قانون و نفی هرگونه تجاوز علیه حاکمیت ملی در هر نقطه از جهان
خط قرمز ایران در تمامیت ارضی کشور
از این رو، کارشناسان ژاپنی به دولت توصیه کردند که با توجه به اینکه از زمان زلزله بزرگ شرق ژاپن در مارس ۲۰۱۱، ساختار عرضه و تقاضای انرژی ژاپن به طور قابل توجهی تغییر کرده است و وابستگی ژاپن به نفت و گاز طبیعی افزایش یافته، بنابراین، روابط با کشورهای عربی که تامین کنندگان اصلی آن هستند، مهم تر از همیشه خواهد بود.
در یک جمع بندی؛ هر چند ژاپن،چین و روسیه که از دوستان شرقی ایران هستند در صف حامیان حق امارات بر جزایر سه گانه قرار گرفتند اما ارزیابی سیاستمداران و تحلیل گران این کشورها حاکی از آن است که جمهوری اسلامی در سده گذشته، هیچ گاه بر سر تمامیت ارضی خود معامله نکرده است. موضوعی که نمایانگر خط قرمز و اولویت ایران در حفظ تمامیت ارضی با هر هزینه ای است.