.

کلیسای سن استپانوس، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۶ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده‌است.

این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده‌است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در دوره قاجار نیز توسط عباس میرزا اقدامات لازم برای حفظ و مرمت آن انجام شد.

کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌ است. این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریباً تمامی ادیان است اما در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد.

در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند. سه کلیسای دیگر نیز در حریم کلیسای استپانوس در منطقه دره شام وجود دارد. این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

آشنایی با کلیسای سنت استپانوس

کلیسای سنت استپانوس بعد از کلیسای قره کلیسا دومین کلیسای قدیمی و با ارزش ایران شناخته شده است که در استان آذربایجان شرقی و در شهرستان جلفا قرار دارد. پیشنهاد می‌کنیم اگر با تور تبریز به

جلفا سفر کردید از کلیسای سنت استپانوس که در نزدیکی رود ارس واقع شده دیدن کنید.

این کلیسا به یاد شهید مسیحی بعد از عروج حضرت عیسی، یکی از حواریون او به ‌نام استپانوس یا استفانوس بوده که در اوایل دوران مسیحیت به شهادت رسیده است. این کلیسای زیبا در ۱۶ کیلومتری جلفا در قلب کوه‌ها و در دره‌ای که سرسبزیِ آن برای بازدیدکنندگان روح‌بخش و دلنشین است بنا گردیده که گردشگران و بازدیدکنندگان زیادی را در تورهای ایرانگردی به سوی خود می‌کشاند.  بنای کلیسای سنت استپانوس جلفا در طول تاریخ بارها آسیب جدی دیده و هر بار با همت و غیرت فرهنگ‌دوستان ایرانی و مسیحیان دیندار بازسازی شده ‌است. قدمت این کلیسا به سده‌ی نهم میلادی، یعنی بیش از هزار سال پیش می‌رسد.  در بازدید از کلیسای سنت استپانوس وقتی به آن می‌نگرید، گویی میراث جاودان تاریخ ایرانی و دین مسیحیت در مقابل چشمانتان به تصویر کشیده می‌شود که از دلِ صدها سال، از میان قرن‌هایی بلاخیز و پر از حادثه، به سلامت عبور کرده و زیبایی خود را در حال حاضر به چشمان گردشگران هنردوست معاصر تقدیم می‌دارد؛ تا ما نیز آن را به سلامت به آیندگان تحویل دهیم و آنان هم مثل ما از دیدنِ این بنای شکوهمند، به خود ببالند و فرهنگ و معماریِ فرهنگ‌دوستانِ ایرانی، از مسیحی و مسلمان، همیشه در خاطرشان نقش ببندد.

نمازخانه‌ی باشکوه و پرنقش‌ونگار کلیسای استفانوس مقدس در زمان عباس‌میرزا، فرزند لایق فتحعلیشاه قاجار ساخته شده بود و مقرنس‌کاری و حجاری‌های دیوارهای نمازخانه و تزئینات طاق‌های آن، از بهترین و زیباترین نمونه‌های هنر حجاری در تمام ایران است. جای تحسین است که ایرانیان مسلمان، چنین ذوق و همتی را خرج ساخت نمازخانه‌ی باشکوه یک بنای مسیحی کرده‌اند.

معماری جالب

کلیسای سنت استپانوس بنایی استوانه ای شکل است که گنبد مخروطی شکلی بر فراز آن قرار دارد. حصاری سنگی با هفت برج نگهبانی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی کلیسا را دربرگرفته و شکلی خاص به آن داده است. این کلیسا در دل کوه ها و در محوطه ای سرسبز از سنگ های صورتی، سرخ و سفید ساخته شده و ابعاد آن به صورت حدودی ۱۵.۸۵ در ۲۲.۳۷ متر است.

تلفیقی از معماری اورارتویی، اشکانی و رومی در ساختار کلیسای سنت استپانوس دیده می شود. این سبک تلفیقی بعد از به وجود آمدن سازه های شگفت انگیزی همچون کلیسای جامع اچمیادزین، قره کلیسا، کلیسای صلیب مقدس و سنت استپانوس نام شیوه معماری ارمنی را به خود گرفت و در بسیاری نقاط به کار گرفته شد.

دیوارهای خارجی با سنگ های خوش تراشی پوشیده شده که مزین به حجاری های بسیار زیبا و چشمگیری هستند و دیوارهای داخلی کلیسا با گچ پوشانده شده اند و نقاشی های زیبایی بر روی آنها خودنمایی می کند. سنت استپانوس، دو ورودی دارد:      ورودی غربی که در بالای آن بر روی ۴ ستون، بالکنی برای سرودخوانی گروه کُر کلیسا وجود دارد.     ورودی جنوبی که در قسمت بیرونی آن برج ناقوس دیده می شود.  این کلیسا در محوطه ی سرسبز و محصور در میان درختان بلندقد نیز واقع شده است و بنای آن استوانه ای است و یک گنبد مخروطی شکل هم آن را می پوشاند. تمام قسمت های بنا از حصار و سنگ با هفت برج نگهبانی و پنج استوانه سنگی مانند دژ های مستحکم دوره ساسانی ساخته شده است، این کلیسا از نظر معماری تلفیقی از معماری اورارتویی، اشکانی و رومی می باشد. تمام کلیسا از سنگ های صورتی، سرخ و سفید ساخته شده است.  ابعاد این کلیسا در حدود ۱۵ در ۲۲ متر است و دارای دو ورودی هم می باشد. ورودی غربی که در بالای آن بر روی ۴ ستون بالکنی وجود دارد برای سرودخوانی گروه کرکلیسا و همچنین ورودی بعدی که در سمت جنوب کلیسا واقع شده است، در قسمت بیرونی آن و درست چسبیده به کلیسا ساختمان ناقوسخانه گنبد دار قرار دارد.  چیزی که در مورد ظاهر این بنا جالب و البته زیبا است این است که دیوارهای خارجی آن با سنگ های خوش تراش که با حجاری های بسیار زیبا و چشمگیری تلفیق شده است.