چای پس از آب، دومین نوشیدنی پرطرفدار و پرمصرف در کشور ما و بسیاری از کشورهای جهان است. چای سبز امروزه به‌دلیل خواص فراوانی که دارد در جهان شناخته شده است و حدود 4000 سال است که در کشور چین به‌عنوان یک گیاه دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ریشه واژه چای
چای واژه‌ای چینی است که تقریباً با همان تلفط وارد زبان فارسی نیز شده است.
شرایط تولید گیاه چای
چای در آب‌وهوای گرم و مرطوب رشد می‌کند. برای تولید چای معمولاً برگ‌های جوان انتخاب می‌شوند و سپس رطوبت آنها با روش‌هایی گرفته می‌شود و پس از فرآیندی که در کارخانجات به‌عنوان تخمیر شناخته می‌شود، خشک و بسته‌بندی می‌شود.
انواع چای
به‌طور کلی سه نوع چای وجود دارد؛ چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ (نوعی چای چینی). چای از برگ‌های گیاه چای تهیه می‌شود و چای سبز یکی از انواع آن است که در آن برگ‌ها تخمیر نمی‌شوند و مستقیماً می‌توانند پس از جمع‌آوری استفاده شوند.
مزیت چای سبز این است که کمتر تحت‌تأثیر فرآیندها قرار گرفته و ترکیبات موجود در آن پایدار باقی مانده است.
ترکیبات موجود در چای
چای شامل کاتکین (نوعی آنتی‌اکسیدان) است که به مقابله با عامل التهاب‌زا و سرطان‍‌زا کمک می‌کنند. در برگ تازه چای کاتکین می‌تواند 30 درصد کل وزن برگ خشک را تشکیل دهد؛ بالاترین مقدار کاتکین در چای سبز متمرکز شده است، اما اساساً چای سیاه به‌دلیل استعداد اکسیدشوندگی خود کمتر از آن برخوردار است. چای همچنین دارای مواد محرکی چون کافئین (حدود 3 درصد وزن چای خشک و برابر با 40 میلی‌گرم به‌ازای هر فنجان چای دم‌کرده)، تئوفیلین و تئوبرومین است. بسیاری از خواص چای سبز مربوط به ماده کاتکین است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن بسیار بالاست و نسبت به آنتی‌اکسیدان‌های معروفی چون ویتامین‌های ای و سی بسیار قوی‌تر عمل می‌کند.
در برگ چای موادی همانند مواد سلولزی، مواد صمغی، مواد مومی، نشاسته، قند، مواد پروتئینی، مواد چربی، الیاف (فیبر)، مواد معدنی، کافئین و ترکیبات معطر یافت می‌شوند.
خواص چای سبز برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها
محققان امروزه بر مصرف چای سبز تأکید می‌کنند زیرا این چای دارای خواص مقابله با برخی از انواع بیماری‌هاست.
خواص چای سبز برای پیشگیری و درمان سرطان‌ها
چای سبز با توجه به اینکه دارای آنتی‌اکسیدان‌های کاتکین مواد فیتوشیمیایی و پلی‌فنل است توانایی پیشگیری از بیماری مهلک سرطان را دارد. این ترکیبات می‌توانند از رشد سلولها و تومورهای سرطانی جلوگیری کنند. بر اساس تحقیقات انجام‌گرفته میزان شیوع سرطان‌هایی چون پستان, روده بزرگ، پوست، لوزالمعده و معده بین افرادی که چای سبز می‌نوشند، بسیار کمتر است.
همچنین اشخاص مبتلا به سرطان‌هایی نظیر سرطان خون، ریه، معده، سینه و روده که چای سبز می‌نوشند در درمان بیماری خود کمک قابل‌توجهی دریافت می‌کنند زیرا میزان آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن 100 برابر تأثیرگذارتر از ویتامین سی و 25 برابر تأثیرگذارتر از ویتامین E است.
مطالعات حاکی از آن است که مصرف بیشتر چای سبز با کاهش بروز سرطان سینه ارتباط دارد.
چای سبز دارای انواع پلی‌فنل است که آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که سلول‌های انسان را از صدمه محافظت می‌کنند. فلاونوئیدها گروهی از پلی‌فنل‌ها هستند که به‌طور طبیعی در چای وجود دارند، به‌نظر می‌رسد سطوح بالای این پلی‌فنل‌ها در بدن می‌تواند علاوه بر ویروس‌ها با سرطان‌های لوزالمعده، روده بزرگ، مثانه، پروستات و سینه نیز مقابله کند.
خواص چای برای کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون
مصرف چای سبز موجب کاهش کلسترول در خون می‌گردد که این موضوع خطر احتمال حمله قلبی و بیماریهایی از این گروه را پایین می‌آورد. وجود رادیکال‌های آزاد در سرخرگ می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های قلبی عروقی شود، در حالی که کاتکین موجود در چای سبز قادر است از پوشش درونی سرخرگ در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت کند و به این وسیله از بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری کند،
ضمن آنکه چای سبز موجب کاهش کلسترول بد خون و تری‌گلیسیرید می‌شود و بدین ترتیب قادر است از سخت شدن سرخرگ‌ها پیشگیری کند.
خواص چای برای درمان سکته قلبی
پژوهشگران معتقدند حتی پس از سکته قلبی نیز نوشیدن چای سبز باعث ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده رگ‌ها و قلب می‌شود و روند ترمیم سلولها را تسریع می‌کند. نکته دیگر این است که معمولاً بعد از حمله قلبی پروتئین‌هایی در بدن تولید می‌شود که منجر به مرگ سلولی می‌شوند، در حالی که کاتکین موجود در چای سبز فعالیت این پروتئین را متوقف می‌کند وبه این وسیله سکته‌های مغزی و قلبی را به حداقل می‌رساند و سرعت بهبود را افزایش می‌دهد.
خواص چای سبز برای کاهش فشار خون
دانشمندان معتقدند که ماده شیمیایی موجود در چای سبز مانع از فعالیت پروتئینی به‌نام استاتیک می‌شود که پس از رویدادهای استرس‌آمیز نظیر حمله قلبی یا سکته درون سلول فعال می‌گردد و بنابراین می‌تواند به‌عنوان کاهنده فشار خون نیز عمل کند.
خواص چای سبز برای کاهش قند خون و کمک به درمان دیابت
اگر به رژیم غذایی خود توجه کافی نداشته باشیم وزن به‌مرور زمان بالا می‌رود و به‌دنبال آن احتمال بروز دیابت نوع 2 هم افزایش می‌یابد مخصوصاً این حالت با افزایش سن تشدید می‌گردد، ثابت شده است که مصرف چای سبز می‌تواند از بروز دیابت جلوگیری کند، ضمن اینکه از عوارض ناشی از دیابت همچون مشکلات بینایی و بیماری‌های کلیوی هم جلوگیری می‌شود و به‌نظر می‌رسد علت آن مهار کردن فعالیت آنزیم آمیلاز بزاق و روده است که نوعی پروتئین خاص است که توسط پانکراس و غدد بزاقی ساخته می‌شود، این آنزیم نقش مستقیمی در هضم و تجزیه کربوهیدرات‌های غذا دارد. خاصیت ضدانعقادی چای سبز تجربه نشان داده است نوشیدن چای سبز موجب رقیق شدن خون می‌شود و از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند. تأثیر چای سبز روی گذر عمر چای سبز را به‌عنوان داروی ضدپیری می‌شناسند، دلیل اصلی آن وجود میزان قابل‌توجه آنتی‌اکسیدان موجود در چای سبز است که از شاخص‌ترین عوامل برای حفظ سلامتی سلول‌های بدن است و باعث به تعویق انداختن شروع روند پیری سلولها می‌شود. خواص چای سبز برای کاهش وزن با نوشیدن چای سبز سوخت‌وساز چربی‌های بدن تسریع می‌شود و به این ترتیب چربی اضافی در بدن ذخیره نمی‌شود و بدین ترتیب این چای به کاهش وزن کمک می‌کند. خواص چای سبز برای شادابی پوست
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در چای سبز سلول‌های پوست را در تقلیل آسیب‌ها به‌ویژه رادیکال‌های آزاد که یکی از عوامل ایجاد سرطان و افتادگی و آسیب به پوست است؛ محافظت می‌کند، به این ترتیب چای سبز مانع از بروز سرطان پوست، افتادگی و چروک خوردن پوست به‌ویژه پوست صورت می‌شود. خواص چای سبز برای درمان ورم مفاصل پژوهشگران چای سبز را به‌عنوان درمانی برای کاهش ورم مفاصل معرفی می‌کنند، این تأثیر با توقف فعالیت آنزیم‌های تخریب‌کننده غضروف ایجاد می‌شود. تأثیر چای سبز بر استحکام دندانها و استخوان‌ها چای سبز حاوی ماده‌ای به‌نام فلورین است، فلورین سبب می‌شود ساختار داخلی دندانها محکم شود و از تضعیف مینا و پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند، درصد بالای فلوراید چای سبز عمده‌ترین دلیل تأثیر مثبت آن بر دندان و استخوان‌ها است. چای سبز آرام‌بخش و ضداسترس این نوشیدنی گیاهی نوعی آرام‌بخش نیز محسوب می‌شود؛ با نوشیدن این چای سیستم عصبی بدن مقاوم‌تر می‌شود و آرامش اعصاب و دوری از فشارهای عصبی را به‌ارمغان می‌آورد. ترکیبی موسوم به ال‌تیانین موجود در چای سبز که نوعی اسید آمینه است خاصیت آرام‌بخشی دارد و می‌تواند حالت تنش، افسردگی و استرس و هیجان را از بین ببرد. عملکرد مغز و چای سبز
چای سبز فعالیت سلول‌های مغز به‌ویژه بخش‌های مربوط به حافظه را تقویت و تحریک می‌کند و مانع تخریب سلول‌های مغز و بروز بیماری آلزایمر می‌شود ضمن اینکه تأثیر مثبت آن روی بیماری پارکینسون نیز به اثبات رسیده است. خواص چای سبز برای درمان آسم تئوفیلین موجود در چای سبز، در حکم داروی گشادکننده ریه است و باعث آرامش و رفع التهاب و حساسیت بافت‌های آسیب‌دیده دستگاه تنفس می‌شود. خواص چای سبز برای سلامت مو امروزه دانشمندان دریافته‌اند که کاتکین موجود در چای سبز می‌تواند فعالیت‌های بیولوژیکی هورمون‌های جنسی را تعدیل کند و در درمان مشکلات هورمونی و طاسی مو مفید است. خواص چای سبز برای کبد چرب چای سبز قادر است کبد را سم‌زدایی واز تجمع چربی در کبد جلوگیری کند و از این طریق می‌توان از آن برای کمک به درمان کبد چرب استفاده کرد. خواص چای سبز برای پیشگیری از پوکی استخوان چای سبز می‌تواند کاهش استروژن را در دوران یائسگی جبران و از پوکی استخوان جلوگیری کند. سایر خواص چای سبز کاتکین موجود در چای سبز باعث از بین بردن باکتری‌های مولد مسمومیت غذایی یا سم تولیدشده توسط این باکتری‌ها می‌شود و بدین ترتیب در مسمومیت‌های غذایی هم به‌عنوان دارویی مفید استفاده می‌شود. ویتامین سی موجود در چای سبز با تقویت سیستم ایمنی بدن، بدن را در مقابل بیماری‌های مختلف به‌ویژه بیماری‌های فصلی مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا در زمستان، اسهال و استفراغ در فصل تابستان و حساسیت‌های فصل پاییز مقاوم می‌کند. پژوهشگران ژاپنی با بررسی ترکیبات موجود در چای سبز دریافتند ترکیبی در چای وجود دارد که با عملکردی عایق‌مانند مانع از اتصال ویروس روی سلول‌های سیستم ایمنی بدن و ایجاد ضعف در سیستم ایمنی بدن می‌شود، به‌عبارتی نوشیدن چای سبز را می‌توان به‌عنوان عامل مکملی برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مرتبط با نقص ایمنی دانست.
از این چای همچنین برای کاهش وزن در افراد چاق استفاده می‌شود زیرا باعث سوختن چربی‌های بدن می‌شود. نحوه تهیه چای سبز چای سبز معمولاً به‌صورت دم‌کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد و یک قاشق چایخوری از برگ خردشده آن را باید با 100 تا 300 میلی‌لیتر آب مخلوط و دم کرد و پس از چند دقیقه مصرف کرد. زنان باردار می‌توانند از چای سبز استفاده کنند؟ به‌طور کلی استفاده از چای در دوران بارداری منعی ندارد اما بهتر است زنان باردار درباره میزان مصرف چای سبز در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنند. همچنین مصرف زیاد چای سیاه و سبز به‌دلیل دارا بودن کافئین به زنان باردار توصیه نمی‌شود. نوزادانی که مادران‌شان طی دوران شیردهی چای مصرف می‌کنند ممکن است دچار مشکلات بی‌خوابی شوند. تداخلات دارویی مصرف چای سبز مصرف همزمان چای با داروهای ضد انعقاد خون مثل وارفارین ممکن است اثر این داروها را کاهش دهد، همچنین به‌نظر می‌رسد مصرف همزمان چای سبز با داروهای قلیایی به‌دلیل امکان اتصال تانن‌های موجود در چای به دارو باعث کاهش جذب این داروها می‌شود.