التهاب در بازار اجاره متاثر از رشد تورم عمومی ادامه دارد و امروز سهم هزینه مسکن در سبد خانوارهای ایرانی از ۵۰ درصد بیشتر است.
این در حالی است که وزن اجاره‌بها در سبد هزینه خانوارهای تهرانی سنگین‌تر است و پایتخت‌نشین‌ها با مشکلات بیشتری برای تمدید قرارداد یا جابه‌جایی به یک خانه جدید روبه‌رو هستند.
اما تهرانی‌های قدیم چقدر برای اجاره خانه هزینه می‌کردند؟
تهرانی‌های قدیم بیشترشان مستاجر بودند
در دوره قاجار، حدود ۱۵۰ سال پیش، بیشتر مردم تهران به مانند امروز اجاره‌نشین بودند. گواه این مطلب، شمار زیاد اجاره‌نامه‌هایی است که از آن روزگار به جا مانده.
اما تفاوت مبلغ اجاره در آن دوران با این دوران تفاوت از زمین تا آسمان است. برای درک این تفاوت،در ادامه تصویر دو اجاره‌نامه مربوط به سال ۱۲۸۵ قمری (برابر با ۱۲۴۷ شمسی به عهد ناصرالدین‌شاه قاجار) را می‌بینید.
هر دو سند اجاره مربوط به محله عباس‌آباد تهران است.
در دوره قاجار، اراضی عباس‌آباد قریه‌ای خارج از حصار اول و دوم شهر تهران با بستری خشک و در بین باغ‌های شمیران و آبادی‌های تهران مثل قصر قاجار (سیدخندان)، یوسف‌آباد و داودیه بود.
نکته قابل توجه آنکه مالکیت اراضی عباس‌آباد در این دوران در اختیار اعیان بود. در آغاز، این اراضی مایملک عباسقلی‌خان از وابستگان حاجی میرزا آغاسی، صدراعظم صوفی محمدشاه قاجار، بوده است.
حاجی میرزا آغاسی در این منطقه باغ عباس‌آباد را احداث کرد و اینگونه شد که اراضی این محدوده آباد شد.
در اواخر دوره قاجار هم مالکیت این اراضی به افرادی چون مستوفی‌الممالک و حاج امین‌الضرب از رجال برجسته آن زمان رسید.
شباهت اجاره‌نامه‌های قدیم و امروز
اما برگردیم به اینکه اجاره یک ملک مسکونی واقع در عباس‌آباد تهران چقدر برای یک خانوار عهد قجر هزینه داشت؟
قبل از پرداختن به بحث مال‌الاجاره (همان اجاره‌بهای امروزی)، خاطرنشان می‌شود که اجاره‌نامه‌های دوره قاجار با نمونه‌های امروزی شباهت‌های زیادی داشته است. در این اسناد مالی که بر اساس اصول فقهی تنظیم می‌شدند، ارکانی مانند موجر، مستاجر، عین‌مستاجره (ملک) و مال‌الاجاره (اجاره‌بها) ثبت می‌شد.
از تفاوت‌های یک سند اجاره دوره قدیم با نمونه امروزی آن می‌توان به عدم نگارش متراژ و مساحت اشاره کرد. در عوض، در اجاره‌نامه‌های دوره قاجار به جای متراژ و مساحت، حدود ملک را می‌نوشتند.
حدود اربعه در اجاره‌نامه آن دوره بیانگر این بود که ملک مزبور از جانب شمال، جنوب، شرق و غرب به کجا وصل و ختم می‌شد.
در پایان هم بعد از قلمی شدن متن اجاره، اجاره‌نامه از سوی موجر و مستاجر مُهر می‌شد و سرِ آخر، حاکم شرع و چند شاهد سند را مُهر می‌کردند و سند تنظیم‌شده رسمیت می‌یافت.
اجاره یک ملک اعیانی ۵۵ تومان!
در اجاره‌نامه اولی که در بالا آمده، مالک، حاجی محمدتقی حکیم‌باشی کاشانی است. حکیم‌باشی از مشاغل دیوانی عصر قاجار است. با توجه به مقام و منصب موجر و همچنین با مقایسه مبلغ اجاره با اجاره‌نامه‌های دیگر مربوط به همان تاریخ، این نتیجه به دست می‌آید که ملک مورد نظر برای اجاره، یک ملک اعیانی بوده است.
این اجاره‌نامه برای مدت یک سال تمام منعقد شده است. مال‌الاجاره (اجاره‌بها) این ملک اعیانی هم پنجاه و پنج تومان (۵۵) بوده است.
درباره نحوه پرداخت اجاره‌بها قید شده است که مستاجر وجه اجاره را ماه به ماه، ماهی چهار تومان و پنج‌هزار دینار؛ و ماه آخر هم پنج تومان و پنج‌هزار دینار از وجه موصوف پرداخت کند.
نکته جالب آنکه از همان دوران، اجاره‌نامه‌ها بیشتر به نفع صاحبخانه نوشته می‌شدند. برای نمونه، در متن اجاره‌نامه زیر شرط شده است که اجاره باید در آغاز هر ماه پرداخت شود و «چنانچه در رأس هر ماه وجه اجاره تا بعد از سه روز از ماه رفته، نرسد اختیار فسخ اجاره با موجر مزبور بوده باشد.»
اجاره یک ملک معمولی چقدر بوده؟
سند دوم، اجاره یک باب خانه در همان محله عباس‌آباد است. این ملک متعلق به فردی به نام استاد محمد بنّا بوده و تاریخ ثبتش هم همان سال ۱۲۸۵ قمری است.
برای ۳ ماه اجاره این ملک، یک تومان و دو هزار پول سیاه اجاره‌بها تعیین شده که باید ماه به ماه پرداخت می‌شد. پول اجاره یک سال چنین ملکی هم حدود ۶ تومان می‌شده است.
رهن ۲ میلیارد تومانی
با گذر ایام عهد قاجاران، بر جمعیت پایتخت ایران روز به روز افزوده شد. امروز دیگر تهران ظاهری بسیار متفاوت نسبت به تهرانِ قدیم دارد. این تغییرات به تغییر اسامی هم انجامید. سال ۱۳۶۰ نام محله عباس‌آباد به خیابان شهید بهشتی تغییر کرد و در حال حاضر خیابان سهروردی، آپادانا، نوبخت، اندیشه و میرعماد در محدوده عباس‌آباد قرار دارند.
به نسبت تغییرات گسترده ظاهری در پایتخت، وضعیت بازار مسکن هم در تهران دچار تغییر و تحولات بسیار شد؛ به گونه‌ای که در حال حاضر تورم بازار مسکن بی‌سابقه است.
امروز اگر کسی بخواهد در همان محدوده عباس‌آباد خانه‌ای اجاره کند حداقل به یک میلیارد پول رهن نیاز دارد.
برای نمونه، اجاره یک واحد ۸۰ متری یک خوابه حوالی خیابان مطهری۹۰۰ میلیون تومان ودیعه می‌طلبد. اجاره یک واحد بزرگتر حدود ۱۰۰ متر در سهروردی شمالی، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان ودیعه می‌خواهد. رهن یک خانه ۲۵۰ متری ۳ خوابه هم ۲ میلیارد تومان است.
عهد ما هم در حال سپری شدن است. با پرواز تاریخی اجاره‌بهای خانه در این زمانه، جای تردید نیست که از دوران ما در تاریخ به عنوان یکی از پرتورم‌ترین دوران یاد شود.