ستی مولایی؛ آیا می‌دانید که اولین بار شیوع جهانی طاعون در سال 1855 در چین آغاز شد و در سال 1959 به‌طور رسمی خاتمه یافت. این باکتری خطرناک به‌صورت رسمی از سال 1330 از کشور چین آغاز شد و سپس تمام اروپا را فراگرفت.
یکی از نوع‌های این بیماری مسری مرگ سیاه نام دارد که به مرگ بیش از یک‌چهارم مردم اروپا منجر گردید. طاعون در آن دوران باعث مرگ حدود 200 میلیون نفر شده و به همین خاطر نسل افراد حاوی آن ژن خاص، فراگیر شده است. اما نکته اینجاست که این ژن خودش سبب افزایش استعداد ابتلا به برخی بیماری‌های خود ایمنی در حال حاضر است.
همه چیز درباره طاعون سیاه
طاعون در نیمه اول قرن هفدهم، فقط در شهر لندن ۱۵۰۰۰۰ نفر را به کام مرگ کشاند. قربانیان مرگ این ویروس نه‌تنها افراد فقیر و بی‌خانمان بلکه ثروتمندان آن دوره هم بودند. البته باید بگوییم که؛ تاریخچه این بیماری چنان مرگ‌بار است که به‌عنوان سیاه‌ترین مرگ در تمام قرن‌ها از آن یاد می‌شود.
اعتقاد بر این است که باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) که منجر به چندین نوع از طاعون می‌شود عامل اصلی این بیماری تاریخی است.
مرگ سیاه یا همان طاعون بزرگ‌ترین شیوع یک بیماری در اروپا و دومین بیماری فراگیر بود. گسترش این بیماری و مرگ‌ومیرهای ناشی از آن مجموعه‌ای از تحولات مذهبی، اجتماعی و اقتصادی را ایجاد کرده که اثرات عمیقی بر روند تاریخ اروپا گذاشت. انتقال بیماری از طریق موش‌ها نقش مهمی در این روند داشت به طوری که نسل گربه‌ها در اروپا تقریباً ناپدید شد.
هیچ‌کس نمی‌دانست دلیل این بیماری کشنده چیست؛ بنابراین مردم به کلیساها روی آوردند، برخی برهنه در کوچه‌ها راه می‌رفتند و خود را شلاق می‌زدند تا گناهشان پاک شود و بسیاری از افراد عقیده داشتند که آخرت نزدیک است. پایان دنیا برای مرم فرارسیده بود.
برخی از مردم دیوانه شده بودند و با خود سخن می‌گفتند و این تبدیل به یک اتفاق سیاه شده بود. در سال 1350 با شدت گرفتن این بیماری تفکرات مردم به‌طور کل عوض شد و گرایش‌های مختلفی در سرتاسر اروپا حاکم شد.
بیشتر از 50 میلیون نفر بر اثر این کابوس جان خود را از دست دادند تا بالاخره زمان 9 ماهه گردش این ویروس کمی آرام‌تر به راه خود ادامه داد و وضعیت آرام‌تر شد. مطالعه DNA چند صد ساله قربانیان و بازماندگان طاعون بوبونیک که در قرن چهاردهم رخ داد، نشان داد که افرادی با آنچه دانشمندان به عنوان یک نوع "خوب" از یک ژن خاص، معروف به ERAP2 توصیف می‌کنند، با نرخ بسیار بالاتری زنده می‌مانند.
برای این مطالعه، بیش از 500 نمونه DNA باستانی از بقایای افراد، از جمله نمونه‌هایی که در گودال طاعون اسمیتفیلد شرقی لندن دفن شده بودند، استخراج شد. وجود این نوع ژن، احتمال زنده ماندن فرد از مرگ سیاه را حدود 40 درصد در آن زمان افزایش می‌داد.
بیماری التهابی روده از نسل طاعون
درواقع؛ مرگ سیاه تنها میلیون‌ها اروپایی را در قرن چهاردهم از بین نبرد. بر اساس یک مطالعه جدید، این اثر بر روی ژنوم انسان ردپای خود را گذاشت و بر روی افرادی با سیستم ایمنی ضعیف چتر خود را پهن کرد. شاید این تحقیقات پاسخی باشد از اینکه اروپایی‌ها نسبت به سایر افراد به برخی بیماری‌ها متفاوت مبتلا می‌شوند و حساسیت‌های متفاوتی نسبت به اختلالات خودایمنی دارند.
این بیماری مرگ‌بار هنوز که هنوز است به زندگی خود در جهان ادامه داده؛ اما با پیشرفت علم و تکنولوژی؛ راه‌ها و داروهای درمانی توانسته جلوی این بیماری را بگیرند و با آن بجنگند.
این تازه بازی روی طاعون سیاه است در صورتی که این بیماری در بین ژن ها نسل به نسل حمل شده تا به ما رسیده است. احتمال بروز بعضی از بیماری التهابی روده از جمله بیماری کرون به خاطر این ژن در بدن نسل ما افزایش پیدا کرده و صدمات زیادی را به بدن ما وارد کرده است.
چیزی که 700 سال پیش باعث نجات جان‌مان شده، اکنون بلای جان مان است! ما در انتخاب ژن‌هایمان نقشی نداریم و حداقل در زمان حاضر نمی‌توانیم روی آنها تاثیر بگذاریم. اما بسیاری از انتخاب‌های شخصی‌مان مشابه همین داستان هستند و می‌توانند تا چندین نسل بعد را گرفتار کنند.
بیماری کرون روده
بیماری کرون روده بیماری مزمن یا طولانی مدتی است که ریشه آن از طاعون 700 ساله نشات می‌گیرد که درون ژن‌ها نسل به نسل به ما رسیده است.
این بیماری سبب ایجاد التهاب در دستگاه گوارش می‌شود و نوعی بیماری التهابی روده است. همچنین این بیماری می‌تواند دردناک، ناتوان کننده و گاهی تهدید کننده زندگی هر فرد باشد.
نام دیگر بیماری کرون (ایلئیت یا انتریت) است. این بیماری می‌تواند بر روی هر قسمت از روده، از دهان تا مقعد تأثیر بگذارد. در اغلب موارد، قسمت تحتانی روده کوچک (ایلئوم) تحت تأثیر قرار می‌گیرد. علائم این بیماری ممکن است ناخوشایند باشد.
این علائم شامل زخم روده، ناراحتی و درد شدید در این ناحیه است. بیماری کرون به طور معمول از سنین ۱۵ تا ۴۰ سالگی بیشتر دیده می‌شود.
علائم بیماری کرون روده
ویژگی‌های ژنتیکی بازماندگان مرگ سیاه امروزه با بیماری های خود ایمنی مرتبط است. علائم بیماری کرون روده بسته به اینکه کدام قسمت از روده تحت تأثیر قرار گرفته باشد متفاوت است. علائم اغلب شامل موارد زیر است:
درد: میزان درد در افراد متفاوت است و به محل التهاب در روده بستگی دارد. اغلب اوقات درد در سمت راست و پایین شکم احساس می‌شود.
زخم های روده: زخم‌ها نواحی آسیب‌دیده روده هستند که ممکن است خونریزی کنند. در صورت خونریزی، ممکن است بیمار متوجه خون در مدفوع شود.
زخم های دهان: این زخم‌ها یک علامت شایع در این بیماری هستند.
اسهال: این حالت ممکن است خفیف یا شدید باشد. گاهی ممکن است مخاط، خون یا چرک در مدفوع وجود داشته باشد. ممکن است بیمار احساس دفع مدفوع پیدا کند اما چیزی دفع نکند.
خستگی: افراد اغلب احساس خستگی مفرط می‌کنند. در هنگام خستگی، امکان بروز تب نیز امکان پذیر است.
اشتهای کم: ممکن است فرد گاهی اشتهای بسیار کمی داشته باشد.
کاهش وزن: این حالت می‌تواند به دلیل از دست دادن اشتها باشد.
کم خونی: از دست دادن خون می‌تواند منجر به کم خونی شود.
خونریزی رکتوم و شکاف های مقعدی: پوست مقعد ترک خورده و منجر به درد و خونریزی می‌شود.
انواع طاعون
طاعون خیارکی متداول‌ترین حالت طاعون است که طی نیش کک یا گازگرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می‌آید. طاعون ابتدا باعث مرگ تعداد بسیار زیادی از موش‌ها می‌شود؛ بنابراین، کک‌ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان‌ها یا حیوانات خانگی حمله کرده و باعث آلودگی آنها می‌شوند. دوره نهفتگی بیماری طاعون خیارکی بین دو تا شش روز طول می‌کشد.
دومین نوع طاعون عفونتی خون است؛ این طاعون ادامه طاعون خیارکی به وجود آمده و نوع شدید شده آن است که طی تکثیر زیاد باسیل‌ها در دستگاه گردش خون، به‌صورت بیماری بروز می‌کند.
افراد مبتلابه این نوع طاعون، دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، دردهای عضلانی وحشتناک، تخریب بافت‌ها و کاهش زیاد فشارخون می‌شوند. طاعون سوم نوع ریوی است. طاعون ریوی نسبت به طاعون خیارکی نادر است، اما به‌شدت مسری و به‌مراتب کشنده‌تر است.
طاعون ریوی هنگامی رخ می‌دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیماً از طریق ریه وارد بدن می‌شود. سرایت این بیماری از راه تماس با مایعات و لباس‌های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا، که با عطسه یا سرفه بیماران به محیط بیرون راه می‌یاند، انجام می‌گیرد.
نشانه‌ها و علائم مرگ‌آور طاعون
عامل طاعون یرسینیاپستیس (Yersinia Pestis) است و 3 فرم مشخص دارد که بوبونیا بسیار معمول است. تب و لرز جزء اولین نشانه‌ها در این بیماری است که با سردرد و ضعف عضلانی همراه است. در طاعون ریوی به‌شدت مسری و به‌مراتب کشنده‌تر است.
اولین علائم طاعون ریوی، تب، سرفه شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک آلود است به طوری که فرد بیمار می‌تواند به حالت کما برود. قربانیان این بیماری از تب و ورم غدد لنفاوی رنج می‌برند. این تورم در ناحیه حلق و محل بلعیدن غذا شکل می‌گیرد و بیمار سریع از پا درمی‌آورد.
درمان امروزی طاعون
امروزه بیماری طاعون با آنتی‌بیوتیک قابل‌درمان است، اما در دوران قرون‌وسطایی پزشکان تصور نمی‌کردند که علیه چه چیزی می‌خواهند راه درمانی پیدا کنند. بدون اطلاع از میکروب‌ها و یا شیوع بیماری‌ها، این کار امکان‌پذیر نبود. به همین خاطر آنها به ترس و وحشت روی آوردند.
آنها معتقد بودند عدم تعادل می‌تواند منجر به بیماری شود. برخی از روش‌های درمانی که این پزشکان پیشنهاد می‌دادند خوردن قورباغه، نوشیدن آرسنیک و سرکه، همچنین پر کردن خانه با گیاه این ایده‌ها مربوط به پزشکان قرن 17 بوده است.
در دوران این همه‌گیری بزرگ، افراد خاصی بودند که لباس مخصوصی می‌پوشیدند و ماسک منقارداری روی صورتشان می‌گذاشتند و با همین ظاهر هم بین مردم ظاهر می‌شدند. این افراد پزشک‌هایی بودند که در زمان طاعون‌زدگی از طرف مقامات روستاها و شهرها استخدام می‌شدند تا به مریض‌ها رسیدگی کنند. این افراد تماس مستقیم با بیماران داشتند، درنتیجه اکثر اوقات جان سالم به درنمی‌بردند.
لباس مخصوص این پزشک‌ها شامل یک پالتوی بلند بود که با موم پوشیده می‌شد، دستکش، چکمه، کلاه، ماسک که جای چشم‌های آن شیشه در آن تعبیه می‌شد و عصای چوبی بود. عصای چوبی برای این بود که پزشک با بیماران تماس مستقیم نداشته باشد. طاعون برای قرن‌ها شناخته‌شده نبود و درنتیجه درمان‌ها مختلف بود.
نکته‌ها:
- درصد تخمین زده از کشته‌شدگان جمعیت اروپا براثر مرگ سیاه بین سال‌های 1347 – 1351 پنجاه درصد بود.
- برای خاک کردن کشته‌ها از چاله‌های دفن جمعی استفاده می‌کردند برای اینکه تابوت کافی برای همه کشته‌شدگان وجود نداشتند.
- طاعون به‌سرعت وارد جریان خون انسان شده و علائم آن در مدت سه تا هفت روز نمایان می‌شود.
- فقط چند سال طول کشید تا طاعون سیاه در اروپا گسترش یافت.
- در مناطق شهری که موش‌ها و کک‌ها تمایل زیادی به زندگی در آن دارند؛ باکتری طاعون قطعاً هنوز جریان دارد.
- باکتری‌های طاعون در معده کک زیاد می‌شوند و باعث انسداد آن می‌شوند.
- تخمین کشته‌شدگان در بریتانیا و ایرلند 32 میلیون نفر بود.
- تعداد افراد آلوده به طاعون بین سال‌های 2010 تا 2015 در جهان248,3 بود.
- بعضی‌ها فکر می‌کردند که طاعون یک بلای الهی است.
منبع:
https://www.theguardian.com/society/2022/oct/19/gene-black-death-survivors-linked-autoimmune-diseases
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/crohns-disease/symptoms-causes/syc-
https://www.history.com/topics/middle-ages/black-death