ستی مولایی؛ کودکانی با تنبلی چشم یا استرابیسم از آن دسته از کودکانی هستند که فقط مشکل در بینایی خود دارند. این بیماری نه تنها در کودکی بلکه در اغلب موارد تا بزرگسالی به همراه این کودکان خواهد بود و نه‌تنها باعث تاری دید در کودکان بلکه باعث اختلال در زیبایی صورت آنها هم می‌شود. خوشبختانه با پیشرفت علم؛ روش‌های متعددی برای درمان استرابیسم یا انحراف چشم در کودکان به روز رسانی شده است و باعث می‌شود تا در همین کودکی این بیماری درمان یا اثرات آن کم شود. اگر شما هم به عنوان والدین این کودکان به دنبال روشی برای درمان می‌گردید و یا دنبال اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید این مطلب را از دست ندهید.
استرابیسم چیست؟
بر اثر ابتلا کودک به استرابیسم یا تنبلی چشم؛ کودک دچار تغییری در چینش چشم‌های خود می‌شود. این بیماری باعث می‌شود تا کودک به طور همزمان به یک نقطه نگاه نکنند. متاسفانه؛ استرابیسم ممکن است در اوایل 6 ماهگی در کودکان ظاهر شود که به آن (استرابیسم مادرزادی) می‌گویند؛ یا ممکن است دیرتر و به دلایل مختلف ظاهر شود. این انحراف چشم ممکن است افقی (داخل یا بیرون) یا عمودی (به سمت بالا یا پایین) باشد و ممکن است یک یا هر دو چشم را درگیر کند. همچنین می‌تواند ثابت باشد یعنی چشم در طول روز انحراف داشته باشد یا متغیر باشد. اگر به نظر می‌رسد که چشم‌های کودک تان رو به جهت‌های مختلفی دارند یا روی یک هدف متمرکز نمی‌شوند، عامل آن می‌تواند انحراف چشم یا استرابیسم باشد و باید برای درمان آن سریعاً به چشم‌پزشک کودکان مراجعه کرد.
پیامد منفی استرابیسم
جدی‌ترین پیامد استرابیسم تنبلی چشم است. کودک چشمی را که برای او راحت‌تر است روی تصاویر متمرکز می‌کند و آن را مستقیم نگه می‌دارد و فقط از آن چشم استفاده می‌کند، در حالی که چشم منحرف "کار" نمی‌کند و عملکرد خود را به درستی توسعه نمی‌دهد. بنابراین، می‌گوییم که این چشم تبدیل به "چشم تنبل" شده است. بنابراین، هرچه استرابیسم زودتر تشخیص داده شود، بهبودی آسان‌تر است. درمان این بیماری قبل از 8 سالگی بسیار مهم است، زیرا تقریباً در آن سن است که بینایی قطعی حاصل می‌شود. بنابراین تمام کودکانی که از انحراف چشم رنج می‌برند باید توسط چشم پزشک اطفال مورد ارزیابی چشم پزشکی قرار گیرند.
چرا استرابیسم در کودکان رخ می دهد؟
ظهور استرابیسم در کودکان ممکن است تحت تأثیر دلایل مختلفی قرار گیرد؛ که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عملکرد ناکافی ماهیچه‌های چشمی، که باعث کنترل تراز چشم می‌شوند.
- ارتباط مستقیم با نقص انکساری (نزدیک بینی، آستیگماتیسم یا دوربینی). در این موارد استفاده از عینک مناسب ممکن است استرابیسم را اصلاح کند.
- سایر بیماری‌هایی که شبکیه و عصب بینایی و همچنین آب مروارید را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- استرابیسم همچنین می‌تواند به طور متناوب پس از یک بیماری، شرایط استرس‌زا یا در برخی موارد به دلیل استفاده مداوم از صفحه نمایش رایانه، موبایل یا تبلت ظاهر شود.
- اگر موقعیت عضلات چشم غیر نرمال باشد انحرافات مکانیکی مانند سندرم دوئن می‌تواند در آنها رخ دهد و همچنین عصب‌رسانی غیر نرمال مانند فلج اعصاب چشم موجب انحرافات عصبی در آنها می‌شود.
- بعضی انحراف‌ها به علت آسیب به خود عضله خارج چشمی ایجاد می‌شوند مانند انحراف‌هایی که پس از ضربه به چشم در یک حادثه ایجاد می‌شوند. متاسفانه؛ این دسته از انحراف‌ها هم ممکن است همیشگی باشند.
- استرابیسم موجب دوبینی و کم شدن دید عمق و در موارد تک‌چشمی و در صورت عدم درمان منجر به آمبلیوپی (تنبلی چشم) می‌گردد.
شش عضله چشم حرکت آن را کنترل می‌کند
یک عضله چشم را به سمت راست و یک عضله چشم را به سمت چپ حرکت می‌دهد. چهار عضله دیگر چشم را به سمت بالا، پایین و با زاویه حرکت می‌دهند. برای تمرکز بر روی یک تصویر واحد، هر شش ماهیچه چشم باید با هم کار کنند.
انواع انحراف چشم یا استرابیسم
استرابیسم دارای انواع مختلف است و می‌تواند در صورت درمان نشدن حادتر و درنهایت به مریضی ماندگار برای کودک تبدیل شود. انحراف چشم می‌تواند تک‌چشمی یا دوچشمی بوده و یا به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین باشد. در نوعی از انحراف چشم که به‌صورت مخفی است و انحرافی است که با حذف دید دوچشمی (بستن یک‌چشم) ظاهر می‌شود و به استرابسیسم مخفی یا هتروفوریا معروف است و البته استرابیسم آشکار یا هتروتروپی دقیقا مخالف استرابسیم مخفی است. البته باید بگوییم که فقط یک نوع از انحراف چشم است که به‌صورت همیشگی نیست و فقط بعضی‌اوقات بروز می‌کند که به این حالت استرابیسم گه‌گاه گفته می‌شود. علاوه بر این؛ انحراف چشم ممکن است همیشه در یک‌چشم رخ دهد که به این نوع انحراف یک‌طرفه گفته می‌شود یا اینکه متناوب باشد یعنی گاهی در چشم راست و گاهی در چشم‌چپ دیده شود.
استرابیسم یا انحراف چشم تا چه اندازه در بین کودکان شایع است؟
حدود ۴ تا ۵ درصد از کودکان به‌طورکلی دچار استرابیسم می‌شوند. البته باید بگوییم که یکی از شایع‌ترین انواع انحراف‌های چشم در کودکان انحراف تطابقی است که به علت عیب انکساری یا تلاش تطابقی بیش‌ازحد چشم دچار انحراف چشم در کودکان می‌شود.
علائم
برخی از علائم استرابیسم در دوران کودکی عبارتند از:
- خستگی بصری
- دوبینی یا دوبینی
- کج شدن سر
- مشکل در خواندن یا انجام فعالیت های نزدیک بصری
تشخیص انحراف چشم کودک
تشخیص شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در روند درمانی استرابیسم یا انحراف چشم در کودکان باشد. در بعضی از موارد خود والدین ممکن است متوجه عدم تقارن چشم‌های کودک و وجود انحراف چشم در آنها شوند؛ که این خود قدمی بزرگ برای تشخیص سریع و درمان این بیماری است. این حالت معمولاً در انحراف‌های با زاویه بزرگ و انحراف‌های گه‌گاه که باعث توجه والدین می‌شود اتفاق می‌افتد؛ اما تشخیص اصلی انحراف چشم کودکان در معاینات چشم با استفاده از تکنیک‌های مختلف انجام می‌شود. تشخیص اولیه انحراف توسط والدین می‌تواند موجب پیگیری و مراجعه سریع به اپتومتریست شود. حتی دقت در عکس‌هایی که از کودک گرفته شده است، می‌تواند باعث تشخیص دقیق‌تر نوع انحراف توسط معاینه کننده شود.
چگونه می توانید آن را درمان کرد؟
برای اصلاح استرابیسم دوران کودکی گزینه های مختلفی وجود دارد:
استفاده از عینک: یکی از اولین درمان‌ها ممکن است استفاده از عینک باشد که گاهی با انسداد (پچ) همراه است.
بصری درمانی: تمرینات چشمی می‌تواند در درمان استرابیسم همگرا بسیار مفید باشد، شکلی از استرابیسم که در آن چشم‌ها نمی‌توانند خود را روی یک جسم نزدیک قرار دهند (کار با جزئیات نزدیک، خواندن و غیره).
دارو درمانی: اگر استفاده از عینک و بینایی درمانی، کافی نباشد می‌توان از دارو برای شل کردن عضلات استفاده کرد.
جراحی استرابیسم: در مواردی که درمان با عینک، انسداد یا دارو باعث اصلاح استرابیسم نمی‌شود، می‌توان از جراحی چشم استفاده کرد. جراحی استرابیسم شامل تضعیف یا تقویت ماهیچه‌های چشم به منظور تغییر تراز چشم و موازی کردن آن است.
دو نوع اصلی جراحی استرابیسم وجود دارد:
رکود (ضعیف شدن): شامل جدا کردن عضله و چسباندن مجدد آن در قسمت دیگری از چشم برای تضعیف عضله.
برداشتن (سفت کردن): شامل برداشتن بخشی از عضله چشم برای سفت شدن بیشتر آن.
جراحی ترمیم عضله چشمی: دارای درصد موفقیت بالا با عوارض بسیار کم است. این یک روش سرپایی است، نیازی به بستری شدن ندارد و کودکان می‌توانند پس از چند روز استراحت به مدرسه بازگردند. شایع‌ترین عوارض بعد از جراحی استرابیسم قرمزی، ناراحتی و درد است که همگی موقتی هستند.
منابع:
https://icrcat.com/en/eye-conditions/strabismus-in-childhood/
https://www.aao.org/eye-health/diseases/strabismus-in-children