ذات الریه یا سینه پهلو (پنومونی) بیماری عفونی است که از طریق تنفس هوای آلوده به میکروب‌های مولد این بیماری ایجاد می‌شود و با توجه به نوع عامل عفونی، ذات الریه می‌تواند واگیردار باشد. کودکان زیر ۲ سال و افراد بالای ۶۵ سال بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری هستند. در صورت درمان به‌موقع و مصرف داروهای تجویز شده، ذات الریه درمان می‌شود ولی در مواردی که فرد در زمان مناسب به پزشک مراجعه نکرده یا دارای سیستم‌ایمنی ضعیف است، ذات الریه می‌تواند برای او کشنده باشد. در این مقاله با این بیماری، علائم، عوارض، راه‌های تشخیص و درمان ذات الریه آشنا می‌شوید.
بیماری ذات الریه یا پنومونی ریه چیست؟
به التهاب و عفونت یکی از ریه‌ها یا هر دوی آن‌ها، سینه پهلو یا ذات الریه (پنومونی) می‌گویند. در این بیماری معمولاً کیسه‌های هوایی پر از چرک می‌شوند که علائمی همچون سرفه خلط‌دار، تب، لرز و مشکلات تنفسی را به‌دنبال دارد. فرد به واسطه آلودگی با برخی ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها به سینه پهلو مبتلا می‌شود. به طور کلی شدت ذات الریه می‌تواند از طیف خفیف تا کشنده را شامل شود. ابتلا به این بیماری برای کودکان زیر ۲ سال، افراد بالای ۶۵ سال و دارای ضعف در سیستم ایمنی، خطرناک است.
علل بروز ذات الریه چه چیزهایی هستند؟
عوامل عفونی زیادی باعث ایجاد بیماری ذات الریه (Pneumonia) می‌شوند که شایع‌ترین آن‌ها باکتری‌ها و ویروس‌های موجود در هوای تنفسی هستند. در حالت طبیعی سیستم ایمنی بدن از عفونت ریه‌ها جلوگیری می‌کند، ولی در برخی موارد سیستم ایمنی توان مقابله با ورود عوامل بیماری‌زا به بدن را ندارد. حال درصورتی که فرد در معرض آلودگی به انواع عفونت‌ها قرار گیرد، به آن مبتلا می‌شود که بیماری سینه پهلو می‌تواند یکی از آن‌ها باشد.
ذات الریه واگیردار است؟
با توجه به نوع عامل عفونی، بیماری ذات الریه می‌تواند واگیردار باشد.
علل بیماری ذات الریه با توجه به نوع عامل عفونی مولد این بیماری، به گروه‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند:
ذات الریه باکتریایی:
شایع‌ترین عامل ذات الریه باکتریایی، باکتری استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus pneumoniae) است. برخی دیگر از باکتری‌های مولد این بیماری عبارت‌اند از مایکوپلاسما پنومونیه (Mycoplasma pneumoniae)، هموفیلوس آنفولانزا (Haemophilus influenzae) و لژیونلا پنوموفیلا (Legionella pneumophila).
ذات الریه ویروسی:
ویروس‌های تنفسی اکثراً سبب بروز ذات الریه می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان به ویروس آنفولانزا، سین‌سیشیال تنفسی (RSV) و رینوویروس (Rhinovirus) اشاره کرد. معمولاً علائم سینه پهلو ویروسی خفیف است و طی یک تا سه هفته بهبود می‌یابد، اما برخی عفونت‌های ویروسی مانند ویروس کرونا می‌توانند باعث ذات الریه شدید شوند.
ذات الریه قارچی:
عوامل عفونی قارچی موجود در خاک یا مدفوع پرندگان یکی دیگر از علل ایجاد بیماری پنومونی ریه هستند که عمدتاً در افراد دارای ضعف یا نقص سیستم ایمنی ایجاد بیماری می‌کنند. عفونت‌های قارچی مولد این بیماری شامل پنوموسیستیس جیرووسی (Pneumocystis jirovecii)، گونه‌های مخمر قهوه‌ای زرد (Cryptococcus species) و هیستوپلاسما کپسولاتوم (Histoplasma capsulatum) می‌شوند.
چه افرادی مستعد ابتلا به ذات الریه هستند؟
کودکان زیر ۲ سال
افراد بالای ۶۵ سال
افراد بستری در بیمارستان
مبتلایان به بیماری‌های مزمن ریوی مانند آسم
افراد سیگاری
افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف یا سرکوب شده
علائم ذات الریه
علائم ذات الریه چه چیزهایی هستند؟
علائم عمومی ذات الریه
درد قفسه سینه در هنگام تنفس یا سرفه
گیجی و حواس پرتی (در افراد ۶۵ سال به بالا)
سرفه همراه با خلط
خستگی
تب، تعریق و لرز
دمای پایین بدن (در افراد بالای ۶۵ سال یا دارای ضعف سیستم ایمنی)
حالت تهوع، اسهال و استفراغ
تنگی نفس
علائم ذات الریه در نوزادان
نوزادان مبتلا به سینه پهلو ممکن است علائم خاصی از این بیماری را نشان ندهند. در مواردی ممکن است نشانه‌هایی مانند استفراغ، تب، سرفه، خستگی، مشکلات تنفسی و مشکلات غذا خوردن نیز در نوزاد بروز پیدا کند. در صورت مشاهده علائم سینه پهلو نوزادان، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
عوارض و خطرات ابتلا به ذات الریه چیست؟
گاهی اوقات با وجود درمان سینه پهلو، برخی افراد به ویژه گروه‌های حساس (کودکان زیر ۲ سال، افراد بالای ۶۵ سال و دارای سیستم ایمنی ضعیف)، عوارض خاصی از بیماری پنومونی ریه را تجربه می‌کنند. این عوارض اکثراْ شامل موارد زیر است:
عفونت باکتریایی خون (باکتریمی):
زمانی که عفونت باکتریایی از طریق ریه شما وارد جریان خون شود، می‌تواند به دیگر اندام‌های بدن نیز انتشار پیدا کند. همین امر باعث نارسایی و در مواردی از کار افتادن آن عضو بدن می‌شود.
مشکلات تنفسی:
در صورتی که شما به بیماری ذات الریه حاد یا دیگر انواع بیماری‌های مزمن ریوی مبتلا هستید، در دریافت اکسیژن کافی توسط ریه‌ها دچار مشکل می‌شوید و سطح اکسیژن خون شما پایین می‌آید.
درمان ذات الریه
روش‌های تشخیص ذات الریه چیست؟
پروسه تشخیص ذات الریه
در صورتی که فرد دارای نشانه‌های ذات الریه است، باید به پزشک عفونی یا متخصص ریه مراجعه کند. پزشک معالج با بررسی سوابق پزشکی و معاینه بالینی بیمار، از جمله گوش دادن به ریه‌ها و صدای تنفس با استتوسکوپ (Stethoscope)، اقدام به تشخیص بیماری فرد می‌کند. همچنین بنا به صلاحدید پزشک ممکن است انجام برخی تست‌های آزمایشگاهی نیز برای بیمار درخواست شود.
تست‌های آزمایشگاهی ذات الریه
درصورتی که بیمار مشکوک به ذات الریه باشد، آزمایش‌های زیر ممکن است انجام شود:
آزمایش خون:
آزمایش خون به منظور تشخیص عفونت و شناسایی نوع عامل عفونی ذات الریه انجام می‌شود.
آزمایش خلط:
در مواردی برای شناسایی علت ذات الریه، نمونه خلط ریه (sputum) گرفته و آزمایش می‌شود.
آزمایش کشت مایع پلورال:
در شرایطی که بیمار بالای ۶۵ سال دارد یا به ذات الریه شدید مبتلا شده است، با استفاده از سوزن‌های خاصی مایع جمع شده در فضای پلور فرد خارج شده و مورد آنالیز و آزمایش قرار می‌گیرد.
سایر روش‌های تشخیصی ذات الریه
پالس اکسیمتری (Pulse oximetry):
این روش میزان اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. بیماری سینه پهلو می‌تواند باعث جلوگیری از ورود اکسیژن کافی به خون شود.
رادیوگرافی قفسه سینه (Chest X-ray):
اشعه X قفسه سینه به تشخیص ذات الریه و میزان گسترش عفونت در ریه کمک می‌کند. اما این روش برای شناسایی عامل ایجاد ذات الریه کاربردی ندارد.
سی.تی اسکن (CT scan):
در شرایطی که عفونت ذات الریه به طور کامل درمان نشود، ممکن است پزشک معالج برای بررسی دقیق‌تر ریه فرد بیمار، درخواست سی.تی ریه دهد.
درمان ذات الریه چیست؟
درمان ذات الریه شامل ریشه‌کن کردن عامل عفونی و جلوگیری از بروز عوارض جدی بیماری است. اگرچه در صورت درمان، اکثر علائم این بیماری پس از چند روز یا هفته برطرف می‌شوند، ولی گاهی خستگی ناشی از ابتلا به سینه پهلو یک یا چند ماه در فرد باقی می‌ماند. به طور کلی درمان قطعی ذات الریه با مراجعه به‌موقع به پزشک و مصرف دوره‌ی کامل دارو امکان پذیر است و فرد بدون مواجهه با عوارض این بیماری بهبودی کامل را به دست می‌آورد.
درمان ذات الریه با استراحت:
شما در صورت ابتلا به سینه پهلو باید تا زمان پایین آمدن تب و قطع سرفه‌های خلط‌دار، در خانه استراحت کنید. به یاد داشته باشید در صورتی که علائم ذات الریه در شما بهبود یافته است، تا زمان به دست آوردن سلامتی کامل از انجام هرگونه فعالیت سنگین بپرهیزید.
درمان ذات الریه با نوشیدن آب:
اگر دچار ذات الریه هستید به میزان زیاد مایعات بنوشید، به‌خصوص آب. نوشیدن مایعات به سلامت ریه‌های شما کمک می‌کند.
مصرف منظم داروهای تجویز شده:
در صورتی که پزشک برای درمان ذات الریه برای شما دارو تجویز کرده است، حتماً دوره مصرف دارو و درمان خود را کامل کنید. عدم مصرف به‌موقع داروها می‌تواند باعث عود مجدد بیماری شود.
داروهای موثر در درمان ذات الریه
آنتی‌بیوتیک‌ها:
این دسته از داروها در درمان ذات الریه ناشی از عفونت باکتریایی تجویز می‌شوند. بهترین راه برای تشخیص آنتی‌بیوتیک مناسب برای درمان فرد بیمار، آزمایش تعیین حساسیت آنتی‌بیوتیکی است.
ضدسرفه‌ها:
داروهای ضد سرفه به منظور کاهش سرفه در فرد مبتلا به ذات الریه استفاده می‌شود تا بیمار بتواند به راحتی استراحت کند. از آنجایی که سرفه سبب خروج خلط‌های عفونی از ریه می‌گردد، بهتر است از داروهای ضدسرفه به میزان زیاد استفاده نشود تا خلط عفونی درون ریه باقی نماند.
ضد درد و پایین آورنده تب:
این داروها به منظور کاهش تب و درد بدن برای بیماران مبتلا به پنومونی ریه تجویز می‌شود که ز انواع آن‌ها می‌توان به آسپرین، ایبوپروفن (ادویل و ...) و استامینوفن (تایلنول و ...) اشاره کرد.
چگونه از ذات الریه پیشگیری کنیم؟
برای جلوگیری از ابتلا به ذات الریه، موارد زیر می‌توانند موثر باشند:
تزریق واکسن:
در حال حاضر برای برخی از عوامل عفونی مولد ذات الریه و آنفولانزا واکسن وجود دارد. شما می‌توانید برای تزریق و دریافت این واکسن‌ها با پزشک خود مشورت کنید.
رعایت بهداشت:
برای محافظت از خود در برابر عوامل عفونی مولد ذات الریه، دستان خود را به طور مرتب با آب و صابون بشویید. همچنین می‌توانید از الکل یا ژل ضدعفونی کننده دست نیز استفاده کنید.
پرهیز از کشیدن سیگار:
کشیدن سیگار باعث کاهش عملکرد ریه در مقابله با عوامل عفونی می‌شود و فرد را به راحتی در معرض خطر ابتلا به انواع عفونت‌های ریوی قرار می‌دهد.
تقویت سیستم ایمنی:
برای تقویت و افزایش سلامت سیستم ایمنی بدن، رعایت نکاتی از جمله خواب کافی، ورزش و تغذیه سالم لازم است. به یاد داشته باشید سلامت سیستم ایمنی بدن مهم‌ترین راه برای جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها است.