این اختلال، نشانه ها و علائم متفاوت و گوناگونی دارد که در ادامه مهم‌ترین آن ها را شرح داده ایم؛

نوسانات خلقی در اختلال دوقطبی

از اولین و اصلی ترین علائم اختلال دو قطبی، نوسانات خلقی است که در افراد مختلف، شدت آن متفاوت است. این نکته را به یاد داشته باشید که برخی افراد به دلایل دیگر مانند اختلالات هورمونی، نوسانات خلقی را تجربه می کنند و نباید این موارد را با اختلال خلقی اشتباه گرفت. در صورتی که تغییرات خلقی علت فیزیولوژیکی نداشته باشند، مدام تکرار شوند و باعث بروز اختلال در زندگی روزانه و همچنین خواب فرد شوند، می توانند نشانه ای از بروز بیماری دو قطبی در فرد باشند.

چرخه های افسردگی

تمام افرادی که به اختلال خلقی دو قطبی مبتلا هستند، دوره هایی از افسردگی و پس از آن دوره هایی از شیدایی را تجربه می کنند. داشتن احساس غم، احساس بی کفایتی و بی فایده بودن، درماندگی، ناامیدی، احساس گناه از جمله علائم دوره های افسردگی است. افراد در این دوره دیگر تمایلی به انجام فعالیت هایی که قبلا از آن ها لذت می برده اند، ندارند و حتی ممکن است که افکار خودکشی به سراغشان بیاید. بسیاری از افرادی که در دوره افسردگی قرار دارند، ممکن است تشخیص اشتباه بگیرند و به جای اختلال دو قطبی، تنها افسرده تشخیص داده شوند.

در مقابل بروز علائم افسردگی همیشه نشانه‌ی وجود اختلال دوقطبی نیست؛ برخی دیگر از افراد مبتلا به این اختلال دوره های افسردگی را تجربه نمی کنند و تنها به جنون و هیپومانیا یا همان شیدایی دچار می شوند. در صورتی که نشانه های افسردگی برای مدت طولانی (چند هفته) به طول بیانجامد و پس از آن دوره های شیدایی به طور متناوب اتفاق بیفتد، احتمال وجود اختلال خلقی در فرد وجود دارد. برای اطمینان، لازم است که از تست های تشخیص اختلال و مشورت روانپزشک بهره مند شوید.

داشتن انرژی بیش از حد

داشتن انرژی بیش از حد، یکی دیگر از نشانه های افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره های شیدایی یا مانیا است. افرادی که در این دوران قرار دارند ممکن است ناگهان تصمیم های بزرگ بگیرند و برای آن ها برنامه ریزی کنند. جوری که از توان واقعی آن ها خارج است. مبتلایان به اختلال دوقطبی نوع دو، دوره های کمتری از هیپومانیا را تجربه می کنند. به همین دلیل ممکن است متوجه افزایش انرژی خود نشوند اما تغییرات رفتاری آن ها از نظر اطرافیانشان مشهود است. مبتلایان در این دوران بسیار کم می خوابند.

بروز رفتارهای پرخطر 

زمانی که دوره های شیدایی و جنون بروز پیدا می کنند، افراد مبتلا بیشتر از افراد معمولی دست به کارها و رفتاری پر خطر می زنند. این افراد ممکن است در تفریح کردن و پول خرج کردن افراط کنند، دست به سرمایه گذاری هایی با ریسک بالا می زنند و گاه به قمار روی می آورند. اغلب کارهایی می کنند که خود و دیگران را در معرض خطر قرار می دهند مانند رانندگی بی پروا و با سرعت زیاد. ممکن است به طور ناگهانی تصمیماتی بگیرند که هزینه های اجتماعی و شغلی گزافی را برای آن ها به همراه داشته باشد. روابط شخصی و روابط اجتماعی آن ها با دیگران نیز در این دوران تحت تأثیر قرار می گیرند. ممکن است با چند نفر همزمان ارتباط عاطفی برقرار کنند. بروز رفتارهای پر خطر جنسی در دوره شیدایی احتمال بروز دارد.

خودبزرگ بینی از نشانه های اختلال دوقطبی

داشتن اعتماد به نفس زیاد و شدید در انجام تمام کارها یکی دیگر از نشانه های اختلال دوقطبی است که به تأیید سازمان روانپزشکی آمریکا رسیده است. افرادی که به این اختلال دچار هستند، نسبت به بزرگی خود احساس اغراق آمیزی دارند و باور شدیدی به توانایی های خود دارند. خود بزرگ بینی خودشیفتگی پنهان در سایر اختلالات روانی مانند اختلال شخصیت خودشیفته نیز دیده می شود و در عین حال می تواند نشانه ای از اختلالات دو قطبی باشد.

صحبت کردن سریع

اغلب افراد مبتلا به دوقطبی که در دوره شیدایی به سر می برند، بیشتر و بلندتر از حد طبیعی صحبت می کند. همچنین این افراد الگوهای نامناسب و نامنظم گفتاری دارند. برای مثال؛ وسط حرف دیگران می پرند و صحبت های آن ها را قطع می کنند، بیش از اندازه صحبت می کنند و در حرف زدن از موضوعی به موضوع دیگر می روند. اصطلاحا از شاخه ای به شاخه ی دیگر می پرند.

تحریک پذیری زیاد در بیماری دوقطبی

افراد مبتلا به اختلالات خلقی، تحریک پذیری بالایی دارند و اغلب در مقابل کوچک ترین محرک ها واکنش نشان می دهند. در دوره های شیدایی (مانیا و هیپومانیا) سریع عصبانی و آشفته می شوند و بر سر هر مسئله کوچک به هم می ریزند. زمانی که تحریک پذیری و اضطراب فراگیر در کودکان با یکدیگر همراه شوند، احتمال وجود اختلال دوقطبی به میزان زیادی وجود دارد. برای مطالعه در زمینه اختلال اضطراب فراگیر کودکان کلیک کنید.

مشکل داشتن در تمرکز

نداشتن تمرکز و یا تمرکز بسیار پایین از دیگر نشانه های بارز اختلال دو قطبی است که هم در دوره های افسردگی و هم در دوره های شیدایی احتمال بروز دارد. در دوره های افسردگی، فرد به دلیل کمبود حوصله و انرژی، دچار عدم تمرکز و پرش فکر می شود و در دوره های شیدایی نیز به دلیل انرژی زیادی که دارد، حواسش مدام به موضوعات گوناگون پرت می شود و نمی تواند بر یک موضوع خاص تمرکز کند.

خواب نامنظم

همراه با علائم توضیح داده شده، هر گونه اختلالات خواب می تواند نشانه ای از اختلال خلقی باشد. افراد در دوره های شیدایی احساس می کنند که با خوابیدن، وقتشان تلف می شود و اغلب کمتر از حد معمول می خوابند. با این حال همچنان انرژی زیادی دارند. بر عکس در دوره های افسردگی همان افراد ممکن است بیش از حد معمول بخوابند و باز هم احساس کسالت و بی حوصلگی کنند.

تغییر در اشتها، کاهش یا افزایش وزن

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره های شیدایی ممکن است به خاطر تحرک و فعالیت زیاد و همچنین کمبود خواب و غذا، وزن از دست بدهند و لاغر شوند. علاوه بر این، برخی از داروها می توانند منجر به کاهش اشتها و از دست دادن میل به غذا خوردن شوند. کاهش اشتها و اختلال در غذا خوردن به همراه سایر علائم، نشانه ای بر تشخیص اختلال روانی دوقطبی است. همچنین بر اساس گزارش سازمان ملی بهداشت، افزایش وزن و پرخوری در دوره های افسردگی بروز پیدا می کند. 

داشتن اعتماد به نفس زیاد

به طور طبیعی، داشتن اعتماد به نفس لازم و ضروری است. اما این خصوصیت در مورد کسانی که به اختلال دوقطبی دچار هستند، می تواند دردسرساز باشد و به کارهای خطرناک ختم شود. مبتلایان به بیماری دوقطبی، احساس اعتماد به نفس بیش از حدی دارند و خود بزرگ بین هستند. اغلب در دوره شیدایی به پیامدهای کارهای خود نمی اندیشند. ممکن است که خیانت کنند، هزینه های زیادی برای رسیدن به هدف های نادرست خود بپردازند و دست به کارهای نابهنجار بزنند. به همین دلیل لازم است تا چنین افرادی برای روان درمانی تحت نظر مشاور و روانپزشک باشند و همواره یکی از اعضای خانواده همراه آن ها باشد تا رفتارهای زیانبارشان را کنترل کند.

اختلال دوقطبی و خودکشی

در مرحله ی افسردگی اساسی، فرد به میزان زیادی مستعد خطر بروز افکار و رفتارهای خودکشی است. در این دوره از اختلال دو قطبی، افسردگی به شکل متفاوتی از افسردگی در افراد عادی بروز پیدا می کند و فرد را به سمت افکار مرگ و کشتن خود سوق می دهد. این علائم در افرادی که سابقه مصرف الکل و مواد مخدر داشته اند و همچنین در افرادی که دوره های ترکیبی خلقی را تجربه کرده اند، بیشتر رخ می دهد. وجود سابقه خودکشی در اعضای خانواده احتمال این عمل را در فرد بیشتر می کند.

بهتر است علائم خودکشی را در نزدیکان خود که به اختلالات خلقی مبتلا هستند، شناسایی کرده و پیش از وقوع خطر به آن ها کمک کنید. افرادی که میل به خودکشی دارند، اغلب در مورد مرگ صحبت می کنند، احساس ناامیدی زیادی از زندگی دارند، مدام فکر می کنند که حقیر و بی ارزش هستند، بارها در صحبت های خود عنوان می کنند که دلشان می خواهد بمیرند، ممکن است به صورت ناگهانی جمع را ترک کنند و دچار تغییر خلق شوند، ترجیح می دهند تنها باشند و به دنبال ابزاری برای کشتن خود می‌گردند.

 

علائم و نشانه های شیدایی در اختلال دو قطبی

- سرخوشی بیش از حد

- قدرت قضاوت ضعیف

- سریع و تند تند صحبت کردن

- اعتماد به نفس کاذب

- رفتارهای پرخاشگرانه

- افزایش فعالیت بدنی و تحرک

- تحریک پذیری بالا

- رفتارهای پرخطر

- تمایل زیادی برای رسیدن به اهداف خود دارند.

- هزینه های مالی غیر معقول و زیانبار

- میل جنسی بالا

- پریشانی و آشفتگی زود هنگام

- نیاز به خواب اندک

- غیبت مکرر در مدرسه یا محل کار و یا فرار از مدرسه

- مصرف بی رویه مواد مخدر و یا الکل

-  اختلالات هذیانی توهمات و یا فرار از واقعیت (سایکوز)

- عملکرد ضعیف در محل کار یا مدرسه

 

نشانه ها و علائم افسردگی در اختلال دوقطبی

- غمگینی بیش از حد و گریه کردن بی دلیل

- احساس نا امیدی و احساس پوچی

- عملکرد ضعیف در محل کار یا مدرسه

- احساس گناه

- بروز افکار یا رفتار خودکشی

- تجربه اضطراب بیش از حد

- مشکلات در خوابیدن

- خستگی زیاد و بدون دلیل

- بی علاقگی به انجام فعالیت هایی که در گذشته لذت بخش بوده اند.

- اختلال در تمرکز کردن

- کم اشتهایی و یا افزایش اشتها

- کج خلقی در تمام طول روز

- غیبت مکرر در مدرسه یا محل کار

- درد مزمن بدون علت

 

دکتر فرزاد طباطبایی-روانشناس