همچنین بورل ضرب‌الاجلی برای پاسخگویی به آن تعیین کرد و طرفین در نهایت باید تا ۲۴مردادماه پاسخ آری یا خیر خود را به این پیش‌نویس ارائه می‌کردند که پاسخ آمریکا آری و پاسخ ایران بله مشروط بود. اما مشاهده کردیم که این پیش‌نویس نیز راه به جایی نبرد و به دلیل برخی اختلاف‌نظرها بین ایران و طرف غربی، به‌ویژه در مورد بستن مساله پادمان پیش از روز بازاجرا یا بعد از آن، طرفین به مشکل خوردند.
ایران و متن پیشنهادی بورل
اما از جمله مهم‌ترین دستورکارهای پیش‌نویس بورل که برخی رسانه‌های خارجی آن را منتشر کردند، این بود که شهروندان غیرآمریکایی اجازه خواهند داشت با شرکت‌هایی که با سپاه‌پاسداران معاملات اقتصادی دارند، تجارت کنند. براساس گزیده‌هایی از متن پیش‌نویس پیشنهادی اتحادیه اروپا که پولیتیکو ادعا می‌کند به آن دست یافته است، تحریم‌های آمریکا علیه سپاه پاسداران ایران با هدف احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ کم‌رنگ می‌شود و راه را برای تهران هموار می‌کند تا از بررسی بیشتر سایت‌های هسته‌ای که مشکوک خوانده می‌شوند، جلوگیری کند.
در عین حال، براساس این پیش‌نویس در خصوص تضمین قرار بر آن شد که شرکت‌هایی که مایل به همکاری با ایران هستند، حتی در صورت خروج دولت بعدی آمریکا از توافق، تا دوسال و نیم بعد بتوانند همچنان در ایران به همکاری ادامه دهند. در خصوص فروش نفت ایران به کشورهای غربی و دسترسی به دارایی‌های بلوکه‌شده‌اش در خارج از کشور نیز قرار بود برخی امتیازات به ایران داده شود.
حال پرسش این است که با توجه به تحولات اخیر در صحنه داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، اگر ایران مایل باشد به این پیش‌نویس ۳۵صفحه‌ای بازگردد، طرف غربی نیز این پیش‌نویس را می‌پذیرد؟ در چند ماه گذشته برخی متغیرها باعث شده است تا برجام نیز تحت‌الشعاع قرار گیرد که از جمله می‌توان به تحولات در ایران و ادعای فروش پهپادهای ایران به روسیه و استفاده از آن در جنگ اوکراین اشاره کرد. عده‌ای بر این باور هستند که اروپا و آمریکا می‌خواهند با استفاده از این مسائل علیه ایران اهرم‌سازی کرده و امتیازات بیشتری در میز مذاکرات از تهران طلب کنند.
غرب اکنون پیش‌نویس بورل را نمی‌پذیرد
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل، در واکاوی این موضوع به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «با توجه به اینکه اتحادیه اروپا موضع صریحی در مورد اینکه آیا اگر ایران این پیش‌نویس را بپذیرد، توافق می‌شود یا خیر اعلام نکرده، شاید این گمانه درست باشد که آنها در شرایط فعلی شاید به این پیش‌نویس راضی نمی‌شوند.» قهرمانپور معتقد است احتمالا طرف غربی به‌ویژه درباره مساله پادمان پیشنهادهای جدیدتری مطرح خواهد کرد. این پژوهشگر با اشاره به اینکه مساله اوکراین و بحث ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه در محاسبات غرب، به‌ویژه اروپا، خیلی مهم و اثرگذار است، گفت: «بنابراین یکی از متغیرهایی که ممکن است باعث شود اروپا این پیش‌نویس را نپذیرد، همین بحث ارسال پهپادهای ایرانی است.»
قهرمانپور همچنین معتقد است کشورهای اروپایی و آمریکا نیز مانند دیگر کشورهای دنیا مایل هستند از هر فرصتی برای اهرم‌سازی و اعمال فشار به طرف مقابلشان استفاده کنند که در مورد ایران اکنون چند متغیر وجود دارد که غرب می‌تواند آنها را دستاویز فشار بیشتر بر تهران در میز مذاکرات قرار دهد. وی افزود: «سیاست بین‌الملل یعنی استفاده از فرصت‌ها و غرب نیز نسبت به این امر غافل نبوده و نیست.»
هزینه توافق
طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا، در پاسخ به اینکه اگر اکنون به‌فرض، ایران بپذیرد همان پیش‌نویس بورل مورد توافق قرار گیرد، آیا آمریکا و اروپا آن را خواهند پذیرفت یا امتیازات بیشتری را به دلیل شرایط جدید از ایران خواهند خواست، به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مساله الان این نیست که آنها امتیازات بیشتری از ایران بخواهند، بلکه مساله این است که هرگونه صحبت‌کردن از توافق و احیای برجام در آمریکا و کشورهای اروپایی بسیار پرهزینه است.»
غلامی با اشاره به صحبت‌های چند روز قبل هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق آمریکا، مبنی بر اینکه دولت بایدن باید مذاکرات هسته‌ای با ایران را متوقف و از مردم ایران حمایت کند، توضیح داد: «از نظر غربی‌ها در شرایطی که در داخل ایران ناآرامی وجود دارد و آنها نیز نسبت به نحوه برخورد انتقاد دارند، توافق بسیار پرهزینه خواهد بود.» وی تاکید کرد: «دولت بایدن از طرف دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان تحت فشار است و در چنین شرایطی تا زمانی که نا آرامی‌ها در ایران ادامه دارد آنها به توافق هسته‌ای فکر نمی‌کنند.» این کارشناس درباره رویکرد اروپا به مساله احیای برجام نیز گفت: «این متغیر برای اروپایی‌ها نیز مهم است و آنها به تحولات داخلی ایران توجه دارند.»
به گفته غلامی، متغیر دیگری که این روزها مذاکرات احیای برجام را تحت‌الشعاع قرار داده و برای اروپا مهم‌تر از آمریکاست، بحث حمایت‌های ایران از روسیه در جنگ اوکراین است. وی افزود: «این موضوع چون به صورت مستقیم با امنیت اروپایی‌ها ارتباط دارد، آنها نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند.» غلامی توضیح داد امروز دیگر مساله برجام به‌تنهایی مطرح نیست، بلکه برجام هم با ادعاها درخصوص حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ علیه اوکراین و هم مسائل داخلی کشور گره خورده است. بنابراین تا این مسائل ادامه دارد همان‌گونه که غربی‌ها اعلام کردند، می‌توانیم بگوییم که احیای برجام برای آنها در اولویت نیست.
نقض قطعنامه ۲۲۳۱
این کارشناس در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل در تاریخ ۲۸ آذر و گزارش دبیر کل در خصوص اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: «چون قبلا شورای امنیت از دبیر کل خواسته بود در خصوص ارسال موشک و پهپاد توسط ایران به روسیه تحقیق کند، احتمالا گزارش دبیر کل این است که ایران چنین اقدامی انجام داده و بنابراین بحث نقض قطعنامه ۲۲۳۱ مطرح خواهد شد. در نتیجه مساله این نیست که شاید اروپایی‌ها خواسته‌های بیشتری داشته باشند، بلکه مساله این است که تحولات جدیدی رخ داده که این تحولات فعلا اجازه نمی‌دهد برجام در اولویت قرار داشته باشد.»
اما و اگرها در پیش‌نویس
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران نیز در این باره گفت: «حدس می‌زنم اگر ایران متن بورل را عینا قبول کند، به احتمال زیاد آمریکا نیز حاضر به نهایی کردن توافق و احیای برجام خواهد شد.» وی ادامه داد: «محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران برای غرب همیشه مهم بوده است.» به گفته این کارشناس، با توجه به ارزیابی‌ای که از نیاز طرف ایرانی به احیای برجام خواهند داشت، ممکن است در جزئیات و شرایط اجرا مشکلاتی ایجاد کنند. همچنین در مورد برخی موضوعات داخلی و مساله اوکراین، تحریم‌هایی را به بهانه‌های دیگر اعمال کنند. احمدی توضیح داد اگر آنها جزئیات و ترتیب اجرا را تغییر دهند یا در مسیر آن مشکل ایجاد کنند، به فرض اینکه دو طرف پیش‌نویس بورل را پذیرفته باشند، مشخص نیست در چنین فضایی، توافقی صورت خواهد گرفت یا خیر.