در نیمۀ دوم قرن بیستم میلادی، تکامل شگرفی در شناخت بشر از خواب حاصل شد. آگاهی عمومی از اهمیت خواب خوب شبانه، بیش از پیش اهمیت دارد. روزنامه اطلاعات در گزارش روز امروز خود، دلایل اختلالات خواب را ریشه‌یابی و بهداشت خواب را مورد بررسی قرار داده است. بخش هایی از این گزارش را می خوانید:
شایع‌ترین اختلالات خواب
بر پایۀ گزارش کمیسیون ملی پژوهش اختلالات خواب که در سال ۱۹۹۳ منتشر شده، تقریبا چهل میلیون آمریکایی از اختلالات مزمن خواب و بیداری رنج می‌برند.
دکتر زهرا بنفشه آل‌محمد، متخصص طب کار، فلوشیپ اختلالات خواب و بازرس انجمن علمی پزشکی خواب ایران، در پاسخ به این سؤال که آیا آمار دقیقی از اختلالات خواب در ایران وجود دارد یا نه و این که ما با چند نوع اختلال خواب مواجه هستیم، می‌گوید: «با توجه به گوناگونی اختلالات خواب، دادن آمار کلی در کشور برای همۀ انواع آن دشوار است. اختلالات خواب، طیف وسیعی دارد: انواع اختلالات حرکتی حین خواب، اختلالات تنفسی حین خواب، بی‌خوابی، پاراسومنیا (خواب‌پریشی)، اختلالات خواب‌آلودگی وابسته به سیستم عصبی مرکزی، مشکلات مربوط به ریتم شبانه‌روزی یا سیرکادین و شیفت کاری، همگی در طیف اختلالات خواب قرار می‌گیرند.»
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، شایع‌ترین اختلالات خواب را شامل بی‌خوابی و اختلالات تنفسی حین خواب می‌داند و می‌گوید: «باید توجه داشت که هر یک از اختلالات خواب، عوارض گوناگونی دارند، اما عارضۀ مشترک در بیشتر آن‌ها ایجاد خواب‌آلودگی روزانه و افت عملکرد شغلی و تحصیلی است. خواب‌آلودگی، عدم تمرکز را به دنبال دارد که ممکن است در طول روز باعث انواع تصادفات رانندگی و حوادث شغلی شود. آپنۀ انسدادی خواب هم از شایع‌ترین اختلالاتی است که منجر به خواب‌آلودگی روزانه می‌شود. این بیماری با وقفه‌های مکرر تنفسی حین خواب همراه است که منجر به افت اکسیژن در طول شب می‌شود و برای تشخیص آن باید از تست «پلی سومنوگرافی شبانه» استفاده کرد. پلی سومنوگرافی که به نام تست خواب هم شناخته می‌شود آزمایشی برای تشخیص اختلالات خواب است. این تست، امواج مغزی، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب و تنفس و همچنین حرکات چشم و پا را در طول آزمایش ثبت می‌کند تا اختلال خواب را تشخیص دهد. با افزایش وزن، شدت بیماری آپنۀ انسدادی هم افزایش می‌یابد.»
بازرس انجمن علمی- پزشکی خواب ایران به این نکته اشاره می‌کند که بسیاری از افراد جامعه هیچ‌یک از بیماری‌های فهرست‌شده در زمینۀ اختلالات خواب را ندارند، اما خواب شبانه‌شان رضایتمندانه نیست و در طول روز خواب‌آلودند. وی دلیل این مشکل را رعایت نکردن بهداشت خواب می‌داند و اینگونه توضیح می‌دهد: «بی‌نظمی در ساعات خواب، بیداری‌های طولانی در شب، استفاده از وسایل ارتباطی مانند گوشی‌های همراه در زمان نزدیک به زمان خواب، همگی مصداق عدم رعایت بهداشت خواب هستند که با رعایت آن‌ها بخش قابل‌توجهی از مشکلات خواب برطرف می‌شود.»
بیماری، دلیل اختلالات خواب
بهار محمودی نصر، دانشجوی دکترای روان‌شناسی بالینی و درمانگر، موضوع را از زاویۀ دیگری بررسی می‌کند.
این درمانگر بالینی با تأکید بر این که خواب، به‌طور مستقیم بر سلامت جسم و روان و کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد، ادامه می‌دهد: «مشکل خواب یک اختلال محسوب می‌شود و اگر دچار آن هستید باید حتما موضوع را جدی بگیرید. مسألۀ کیفیت خواب آن‌قدر اهمیت دارد که معمولا از اولین پرسش‌های یک روان‌شناس و روان‌پزشک از مراجعه‌کننده است. پرسش‌هایی از این دست که چه زمانی می‌خوابی، چطور می‌خوابی، کجا می‌خوابی، آیا در خواب کابوس می‌بینی، چقدر خواب می‌بینی، موضوع خواب‌هایی که می‌بینی چیست، مدل خواب‌هایی که می‌بینی چگونه است، چه زمانی بیدار می‌شوی، چطور بیدار می‌شوی، موقع بیدار شدن چه حالی داری و اتاق خوابت چه وضعیتی دارد، هر یک پاسخی دارند؛ این پاسخ‌ها روان‌شناس یا درمانگر را به ژرفای بیماری یا مشکل بیمارش رهنمون می‌شود و بسیاری از رازها را برایش آشکار می‌کند.»
درمان با روانکاوی
بهار محمودی نصر، روان‌درمانگر دربارۀ این که چگونه می‌توان مشکلات خواب را درمان کرد، می‌گوید: «برای ریشه‌یابی اختلالات خواب در کسی که بهداشت خواب ندارد، باید دورۀ کودکی‌اش را کاوید و این کار با جلسات مشاوره امکان‌پذیر است. مراجعان بسیاری داشته‌ام که با گذراندن جلسات مشاوره، مشکلاتشان حل شده است.
نیاز به خواب
نیاز به خواب برای افراد چند ساعت است؟ در این زمینه نظرات متفاوتی وجود دارد. آیا می‌توان برای میزان خوابیدن، ساعت تعیین کرد و آیا این زمان بسته به جنسیت، سن و میزان فعالیت، متغیر نخواهد بود؟
دکتر محمدرضا خدایی، استاد دانشگاه و فلوشیپ طب خواب در واکاوی این موضوع می‌گوید: «میزان نیاز به خواب شبانه نسبت به محیط و زمان، متفاوت است. خواب کافی وقتی معنی پیدا می‌کند که فرد با آن، احساس سرحالی، طراوت و رفع خستگی کند و در طول روز خواب‌آلوده نباشد. به‌طور معمول، میزان نیاز به خواب در کودکان بیشتر از بزرگسالان و در فرد بزرگسال سالم حدود شش تا هشت ساعت است و این میزان تقریبا پس از شصت سالگی کاهش می‌یابد. دلیل کاهش خواب در سنین بالا، ترشح ملاتونین و همچنین انقطاع خواب است.
این متخصص اعصاب و روان تأکید می‌کند: «خواب نامنظم یا کم یا از طرف دیگر، پرخوابی باعث اختلال در خلق و خو به صورت عصبانیت و تحریک پذیری، اختلال در توجه و تمرکز، احتمال افزایش تصادفات رانندگی یا اشتباه در حین کار یا تحصیل و همچنین ابتلا به بیماری‌های جسمی می‌شود. همچنین خواب ناکافی در سیستم ایمنی بدن اختلال ایجاد می‌کند. بی‌خوابی شبانه در کودکان به علت تغییر در ترشح هورمون‌ها به‌خصوص هورمون رشد وکورتیزول – که ریتم ترشحی شب و روز دارند- ممکن است منجر به اختلالاتی در بدن آنان شود.»