این نگرانی‌ها معمولا موجب می‌شود که مادر خود را از لذت شست‌وشوی نوزادش محروم کند و این کار را به بزرگ‌ترها بسپارد. در حالی که ارتباط بین مادر و نوزاد هنگام شست‌وشو می‌تواند زمینه ایجاد امنیت و آرامش برای نوزاد و لذت بردن مادر را فراهم کند. با کمی تجربه و تمرین و البته رعایت احتیاط شما هم می‌توانید مثل مادرتان نوزاد را در مدت کوتاهی حمام کنید. این لذت را از خودتان دریغ نکنید. دکتر مهتا فاطمه‌بصیر نکاتی قابل توجه و کاربردی در خصوص حمام کردن نوزادان را در اختیار ما قرار داده است که می‌خوانید.
دو روش برای استحمام نوزاد
دو روش برای شست‌وشوی نوزاد معمول است؛ شست‌وشو با استفاده از یک اسفنج یا حوله کوچک و شست‌وشوی نوزاد در لگن مخصوص. توجه داشته باشیم مدت زمان استحمام نوزاد نباید بیشتر از پنج تا ده دقیقه به طول بینجامد. لازم است از آب گرم (حدود ۳۰ -۴۰ درجه) و صابون یا شامپوی مخصوص بچه استفاده شود. باید نوزاد را که روی یک زیرانداز قرار داد با یک دست گرفت و هرگز برای جلوگیری از سقوط نوزاد، تا پایان استحمام نباید او را رها کرد.
برای آبکشی موی نوزاد بهتر است سر او را در حالی که در دست ما بر پشت خوابیده به زیر شیر آب (پایه بلندی) برد تا جریان آب به روی صورت نوزاد جاری نشود. جاری شدن آب روی صورت نوزاد، هنگام آبکشی مو، ممکن است باعث ناراحتی و کبودی نوزاد شود. باید بعد از استحمام سر و بدن، نوزاد را در یک حوله خشک پیچید و خشک کرد. برای خشک کردن گوش‌های نوزاد هرگز نباید از «گوش پاک کن» استفاده شود.
برای پیشگیری از عفونت، درهفته اول و تا زمانی که ناف نیفتاده است (یا محل ختنه بهبود نیافته)، بهتر است برای استحمام نوزاد از وان یا لگن مخصوص استفاده نکرد. ولی بعد از آن می‌توان نوزاد را در وان حمام کرد. برای این کار باید قبلا وسایل لازم را در دسترس قرار دهیم و هرگز نوزاد را هنگام استحمام تنها نگذاریم. دمای محل استحمام باید مناسب (حد اقل ۲۵ درجه) باشد. ابتدا در لگن شست‌وشو، آب گرم (حدود ۳۰ -۴۰ درجه سانتیگراد) می‌ریزیم و دمای مطلوب آن را با آرنج کنترل می‌کنیم. نوزاد را به محض برهنه کردن و بدون اتلاف وقت در آب گرم ساده (بدون کف صابون) غوطه‌ور می‌کنیم، درحالی که سر و گردن وی را با یک دست خود، خارج آب نگه داشته‌ایم. در صورتی که در آب غوطه‌ور شدن برای نوزاد لذت بخش است می‌توان مدت استحمام را طولانی‌ترکرد.
از چه صابونی استفاده کنیم؟
نوزادان و کلا شیرخواران پوست حساس و خشکی دارند. صابون معمولی که برای زدودن چربی و بوی پوست کودکان بزرگ‌تر و بزرگسال‌ها مورد استفاده است. در سن زیر یک سال مورد استفاده ندارد و ممکن است برای پوست شیرخوار مضر باشد. شامپوی مخصوص بچه از مواد ملایم درست شده است و این ویژگی را دارد که به پوست نوزاد صدمه نمی‌زند و چشم‌های او را نیز نمی‌سوزاند. می‌توان شامپوی بچه را برای شست‌وشوی بدن نیز مورد استفاده قرار داد.
شست‌وشوی بدن نوزاد با ملایمت
هنگام استحمام نوزاد باید ابتدا چشم‌ها و صورت او را تمیز کرد. برای این کار باید از یک پنبه آغشته به آب گرم برای شست‌وشوی چشم و صورت نوزاد استفاده کرد و آن را به آرامی روی صورت نوزاد ماساژ داد. پس از شست‌وشوی صورت نوزاد نوبت به شست‌وشوی سر او می‌رسد برای این کار باید سر نوزاد به سمت مادر بوده و آن را با یک دست نگه داشته و با دست دیگر سر نوزاد را به آرامی با شامپو شست‌وشو داده و خشک کنیم.
بعد از خشک کردن سر، گردن، زیربغل، سینه و شکم نوزاد را با یک پارچه یا لیف بسیار نرم و به آرامی با صابون شست‌وشو می‌دهیم و به همین نحو پشت او را نیز تمیز کرده و او را با حوله نرمی خشک می‌کنیم. بعد از افتادن بند ناف می‌توان نوزاد را داخل وان یا لگن حمام کرد. باید توجه داشته باشیم که حرارت آب داخل لگن مناسب باشد. برای تعیین حرارت مناسب می‌توانید با آرنج خود آن را امتحان کنیم. دو یا حداکثر سه بار حمام در هفته برای نوزاد کافی است، بنابراین از شست‌وشوی روزانه وی اجتناب کنید.
مراقبت‌های بعد از استحمام
- مراقبت از ناف: بند ناف در بدو تولد کلامپ می‌شود و گیره هایی روی آن گذاشته می‌شود. بند ناف کلامپ شده، خود به خود از خون تهی شده و طی مدت کوتاهی سخت، خشک و سیاه می‌شود. بافت مرده می‌تواند محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها باشد. برای جلوگیری از آلوده شدن بند ناف باید ناف را نپوشانید: دقت کنید که کهنه یا پوشک روی ناف بسته نشود و از ناف بند یا پانسمان استفاده نکنید.
استفاده از الکل توصیه نمی‌شود زیرا از عفونت پیشگیری نمی‌کند و خشک شدن ناف را تسریع نمی‌کند. در صورت آغشته شدن محل به مواد آلوده باید ناف را با آب ولرم و صابون ملایم شست و خشک کرد. بعد از افتادن بند ناف، تا زمان ترمیم بهبود کامل ناف، ممکن است ترشحات موضعی بدون بو مشاهده شود. این ترشحات عفونی نیست ولی در این زمان نیز ناف نوزاد مستعد عفونت است. بهترین روش پیشگیری از عفونت ناف به این شرح است: دست‌ها قبل از مراقبت شسته شوند؛ از تماس مواد آلوده، ادرار و مدفوع با ناف پیشگیری شود.
از ناف بند یا پانسمان استفاده نشود. پوشک و کهنه نوزاد باید زیر ناف بسته شود. بند ناف باید تمیز و خشک نگهداری شود و به والدین آموخته شود که از هیچ‌گونه مواد گیاهی یا خانگی برای مراقبت از ناف نوزاد خود استفاده نکنند. در صورت مشاهده قرمزی دور ناف همراه با ترشحات کدر یا بد بو. به پزشک معالج مراجعه شود.
- مراقبت از چشم‌ها: چشم‌ها را می‌توان با یک گلوله پنبه تمیز که با آب جوشیده ولرم مرطوب شده، تمیز کرد. در صورت بروز ورم همراه با وجود ترشحاتی که سراسر پلک‌ها را می‌پوشاند، به پزشک معالج مراجعه شود.
- ناخن‌ها باید به طور مرتب کوتاه شده و تمیز نگه داشته شود.
- مراقبت از پوست نوزاد: پوست نوزاد به طور طبیعی خشک است. استفاده از چربی‌های طبیعی مانند روغن‌های مایع گیاهی خوراکی راه ایمن و موثری برای کاهش خشکی پوست و پوسته پوسته شدن و نرم کردن پوست صورت و بدن نوزادان است. ضمن چرب کردن پوست نوزاد باید دقت کرد که نوزاد روی سطحی هموار باشد و دست‌های چرب ما باعث لیز خوردن او نشود. می‌توان ضمن استفاده از این نوع نرم‌کننده‌ها، نوزاد را ماساژ داد. به نظر می‌آید که ماساژ به معنی لمس ملایم بدن، باعث برآورده شدن احساس امنیت شیرخوار و مورد علاقه بودن می‌شود.
امروزه محصولات مختلفی برای مراقبت از پوست نوزاد برای فروش عرضه شده و در دسترس قرار دارد. مراقب باشید موادی که برای قوام دادن یا معطر کردن این محصولات به آن افزوده می‌شود، ممکن است ایجاد حساسیت کند یا باعث تحریک پوست نوزاد شود.
پودر که برای جذب رطوبت پوست نوزاد مدت‌ها مورد استفاده بود امروزه توصیه نمی‌شود. احتمال استنشاق پودر و عوارض دیررس جذب ذرات آن در دستگاه تنفسی نوزاد علت اصلی آن است. علاوه بر آن، ذرات پودر ممکن است باعث بسته شدن مجاری عرق شده و بثورات (miliaria) ایجاد کنند. زمان استحمام و مراقبت‌های بعد از آن، باید به یک زمان ارتباط متقابل تبدیل شده و برای مادر و نوزاد تجربه‌ای آرامش‌بخش و لذت‌بخش شود. این احساس بعد از کسب کمی تجربه و نیز با انتخاب وقت مناسب به وجود می‌آید.