خشکی چشم چرا و چگونه ایجاد می شود؟

چشم بعضی از افراد به میزانی که بتواند مرطوب و نرم و راحت باشد اشک تولید نمی کند. اغلب این افراد احساس گزش، سوزش، خارش و خشکی در چشم و همچنین تحریک زیاد چشم در موقع سیگار کشیدن می شوند. خشکی چشم استفاده از کنتاکت لنز را مشکل یا غیر ممکن می سازد. با کمال تعجب زیاد شدن اشک هم ممکن است یکی از عوارض چشم خشک باشد. چنانچه ترشح معمول چشم، پایین تر از حد طبیعی باشد،عکس العمل غدد اشکی در مقابل تحریکات مخاط چشم، تولید زیاد اشک خواهد کرد. اگرچه این چشم به طور عمده خشک است، ریزش زیاد اشک ممکن است خشکی را که باعث این اشک ریزش شده مخفی نگه دارد.

عامل ایجاد کننده خشکی چشم

با بالا رفتن سن تولید اشک کم می شود. اگر چه چشم خشک در هر سنی هم در زنان و هم در مردان ممکن است به وجود آید اما زنان بعد از سن یائسگی بیشتر دچار می شوند. خشکی چشم ممکن است با تورم مفاصل و خشکی دهان همراه باشد که در این حالت سندرم "شوگرن" نامیده می شود. بعضی داروها هم تولید اشک را کم می کنند و در نتیجه چشم خشک می شود. کسانی که به دلایلی این داروها را مصرف می کنند مجبور هستند، خشکی چشم خود را تحمل کنند یا اینکه از اشک مصنوعی استفاده نمایند. در بورشور این داروها معمولا این موضوع قید می شود.

تشخیص و درمان خشکی چشم

معمولا چشم پزشک با معاینه معمولی قادر به تشخیص چشم است. بعضی وقت ها آزمایش هایی لازم می شود. یکی از آنهایی که زیاد مورد استفاده قرار می گیرد، آزمایش شیرمر است که کاغذ فیلتر مخصوص نوار مانندی را زیر پلک پایینی می گذارند و سرعت و میزان تولید اشک را در شرایط مختلف اندازه گیری می کنند.

اساس درمان، جایگزینی اشک مصنوعی به جای اشک طبیعی است. اشک مصنوعی به صورت قطره های چشمی در داروخانه ها در دسترس است که بدون نسخه هم داده می شود. با استفاده از آنها نرمی و لغزندگی و رطوبت چشم دوباره به دست می آید. انواع مختلف آنها در بازار فراوان است و افراد نیازمند به آن چند نوعش را امتحان می کنند تا مناسب ترین آنها را که با آن احساس راحتی می کنند به دست آورند و مقدار استفاده آن به اندازه مورد لزوم است. ممکن است یک الی دو بار در روز یا اینکه چند بار در ساعت باشد.

ذخیره کردن اشک:ذخیره کردن و نگهداری اشکی که به طور طبیعی تولید می شود نیز یک راه دیگر برای مرطوب نگه داشتن چشم است. اشک پس از اینکه سطح روی چشم را شست و شو داد، وارد سوراخ کوچکی به نام "پانکتوم" می شود که در هر پلک وجود دارد و سپس از داخل کانال کوچکی به کیسه اشکی می ریزد و بعد توسط کانال دیگری به بینی راه می یابد. این کانال ها را ممکن است چشم پزشک یا به طور دائم ببندد. این بستن باعث می شود که مقداری اشک جمع آوری شود و چشم برای مدت زیادتری مرطوب بماند.

سایر روش ها:

جلوگیری از بخار شدن اشک نیز می تواند عوارض چشم خشک را بهبود بخشد. در زمستان وقتی که بخاری روشن می شود با استفاده از یک دستگاه مرطوب کننده یا با گذاشتن یک تشت آب روی شوفاژ می توان رطوبت هوا را افزایش داد. استفاده از عینک غواصی باعث جلوگیری از بخار شدن اشک توسط باد می شود. عواملی که خشکی هوا را بیشتر می کنند باعث می شوند افرادی که چشم خشک دارند، احساس ناراحتی بیشتری کنند. این عوامل عبارتند از گرمای بیش از اندازه اتاق، مو خشک کن، روزهای بادی یا هر چیز که ماده تحریک کننده ای به هوا اضافه کند.

مخصوصا سیگار کشیدن برای این افراد بسیار ناراحت کننده است. بعضی از افرادی که چشم خشک دارند از خارش شدید چشم موقع بیدار شدن شکایت دارند. این عارضه با تجویز یک پماد در موقع خواندن، قابل درمان است. لازم است از پماد کمترین مقدار ممکن مصرف شود زیرا که پماد زیادی باعث تاری دید موقت می شود. اگرچه پمادهای حاوی ویتامین A به نظر می رسد که برای افراد سندرم "استیونس-جانسون" و بیماری "پمفیگوئید" دارند،مفید باشد اما برای افرادی که چشم خشک دارند فایده ای ندارد.

اشخاصی که چشم خشک دارند ممکن است فقط به اشک مصنوعی احتیاج داشته باشند ولی گاه خشکی چشم آنقدر زیاد است که صدمات جدی به چشم می زند. دراین صورت حتما باید به چشم پزشک مراجعه شود تا تشخیص معلوم شود و معالجه لازم انجام شود.

* دکتر امین نیک اقبالی، متخصص چشم پزشکی، استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی ایران