چطور ناباروری را درمان کنیم؟

عدم توانایی در باردار شدن بیش از یک سال، بدون جلوگیری از بارداری را ناباروری می‌گویند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت ۱۵-۱۰ درصد از زوج‌ها در جهان نابارور هستند. در ایران نیز ۱۵ تا ۲۰ درصد زوجین نابارور هستند. در این گزارش شما را با علل ناباروری و روش‌های درمان آن آشنا می‌کنیم.

سالها در آرزوی این هستی که مثل هزاران جوان دیگر سرو سامان بگیری و با همسر و همدمی همتراز زندگیت،زیر یک سقف، آرزوهای خود را یک به یک محقق سازی.

بالاخره زندگی مشترکت با هر سختی و فراز و نشیبی که وجود دارد شکل می‌گیرد و حالا تو به دنبال بزرگترین آرزوی هر زوج جوانی هستی که نام و مقصدش فرزندار شدن است؛ فرزندی که با نگاه معصوم و خنده و گریه کودکانه‌اش هوش از سرت ببرد و بابا و مامان گفتنش حالت را خوش‌کند!

اما این اتفاق برای بسیاری از افراد شبیه یک رؤیای تحقق نیافتنی است! کابوسی است که از روزی که اولین نشانه‌های ناباروری بروز می‌کند و برگه آزمایش‌های پزشک متخصص را می‌نگری، همچون بختک شومی بر سرت فرود می‌آید و انگار کشتی آرزوهایت هر لحظه در دریای متلاطم زندگیت به غرق شدن نزدیکتر می‌شود. در گزارش پیشرو ما شما را با ناباروری و علل بروز و همچنین روش‌های درمان ناباروری آشنا می‌کنیم.

ناباروری چیست؟

عدم توانایی در حامله شدن بیش از یک سال نزدیکی بدون جلوگیری از بارداری را ناباروری می‌گویند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت ۱۵-۱۰ درصد از زوج‌ها، نابارور هستند.در ایران نیز ۱۵ تا ۲۰ درصد زوج‌ها نابارور هستند.

علل ناباروری می‌تواند مربوط به زن، مرد و یا هر دو باشد. به طور کلی ۴۵-۳۵ درصد از ناباروری‌ها مربوط به زنان، ۴۰-۲۰ درصد مربوط به مردان و ۱۵ درصد بدون علت هستند.

تأثیر و خطرات عوامل محیطی در ایجاد نازایی چیست؟

ما در زندگی روزمره پیوسته در معرض بمباران سموم و مواد شیمیایی هستیم. این مواد در غذاها، پاکت‌های بسته‌بندی مواد غذایی، حشره‌کش‌ها، افزودنی‌ها، مواد نگهدارنده، پاک کننده‌های خانگی، اسپری‌ها و ذرات قابل استنشاق، مواد نگهدارنده چوب و مواد ضد کرم چوب به وفور یافت می‌شوند.

همۀ عوامل فوق ممکن است بر باروری اثر بگذارند. واقعیت این است که ما در دریایی از هورمون‌ها و مواد شیمیایی غوطه‌ور هستیم و بسیاری از این عوامل بر باروری ما اثر منفی دارند لیکن اغلب جدا کردن تک‌تک عوامل آسیب‌زا، کاری غیر ممکن یا بسیار دشوار است.

مواد شیمیایی خانگی موثر در بروز ناباروری کدام است؟

شواهد فراوانی وجود دارند که نشان می‌دهند مواد شیمیایی موجود در خانه نظیر اسپری‌ها، پاک‌کننده‌ها و حشره‌کش‌ها بر باروری اثر منفی دارند. برخی مواد شیمیایی می‌توانند باروری را مختل کنند یا از رشد و تکامل تخمک بارور شده جلوگیری کنند.

اشعۀ یونیزان

این نوع از اشعه که ذرات بارداری به نام یون تولید می‌کنند، از اشعۀ X حاصل می‌شود. این اشعه قدرت آن را دارد که تغییراتی در سلول ایجاد کند و نیز می‌تواند باعث سقط و نازایی شود. بیضه یکی از حساس‌ترین اعضای بدن نسبت به اشعۀ X است. تحقیقات ثابت کرده است مردانی که در محیط کار خود با اشعۀ X سر و کار دارند، امکان دارد تعداد اسپرم‌ها در آن‌ها کاهش یابد.

اشعۀ غیر یونیزان

این تششعات به طور طبیعی توسط خورشید تولید می‌شوند و نمی‌توانند ایجاد یون بکنند. ما در زندگی روزمره از طریق وسایل مختلفی مثل: رادار، تلفن همراه، امواج رادیویی، تلویزیون، کامپیوتر، پتوی برقی و دیگر وسایل در معرض این اشعه قرار داریم.

ممکن است خبرهای ترسناکی دربارۀ خطرات مختلف تلفن‌های همراه برای سلامتی بدن به گوشتان خورده باشد. با این وجود دانشمندان معتقدند اثبات این مدعیات هنوز به تحقیقات بیشتر و دقیق‌تری نیاز دارد.

فلزات سمی سنگین

جیوه:

یک فلز سنگین سمی است که امروزه هوا، آب و خاک را در بسیاری از نقاط جهان آلوده کرده است.آلودگی به جیوه در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی و افزایش استفاده از آن در صنعت و کشاورزی ایجاد شده است.مقادیر خیلی کمی جیوه نیز در حشره‌کش‌ها، مواد پرکنندۀ دندان، ماهی‌ها به ویژه ماهی تن یافت می‌شود.

بر اساس مطالعات انجام شده، از میان فلزات سمی، سرب، بیشترین خطرات را برای باروری مردان دارد.سرب می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم‌ها، افزایش اسپرم‌های ناهنجار و با تحرک کمتر شود.

کادمیم:

یک ماده سمی غیر آلی است که در توتون و تنباکو موجود است و می‌تواند در بدن جمع شود. این ماده می‌تواند عناصر غذایی مثل روی را که نقش مهمی در باروری زن و مرد دارند، بلوکه (مهار) کند.

مس:

این فلز، هم سمی و هم حیاتی است و آن بستگی دارد به اینکه شما چگونه در معرض این عنصر قرار گیرید. بدن شما از طریق لوله‌های آب، سیم مسی موجود درIUD (وسیله داخل رحمی جلوگیری از بارداری)، استخرهای شنا و جواهراتی که استفاده می‌کنید، مس را جذب می‌کند. این فلز تمایل به افزایش غلظت خود در بدن دارد. مس و روی، آنتاگونیست همدیگر هستند؛ به این معنی که وقتی سطح مس در بدن بالا می‌رود، سطح روی در بدن کاهش می‌یابد و چون روی نقش حیاتی در باروری زوجین دارد، تنظیم مس بدن در محدوده طبیعی اهمیت زیادی دارد.

علل ناباروری مربوط به مردان چیست؟

کمبود تولید اسپرم یا عدم تولید اسپرم

اختلال در خروج اسپرم

اختلال در حرکت اسپرم

اختلال در سیستم ایمنی

اختلال در شکل‌ ظاهری اسپرم که می‌تواند ناشی از اختلالات ژنتیکی باشد.

علل ناباروری مربوط به زنان چیست؟

اختلال در تخمک‌گذاری که می‌تواند ناشی از بیماری‌های تخمدان و یا سایر عدد باشد.

اختلال در رحم

اختلال در لوله‌های رحمی مثل چسبندگی لوله‌ها، انسداد لوله، پیچ خوردگی و یا ترشح ماده سمی از لوله‌ها جهت دستیابی به علت نازایی باید زن و مرد هر دو تحت بررسی قرار گیرند و در مرحله اول مرد است که باید بررسی شود. گرفتن تاریخچه از زن و مرد، معاینه جسمی و انجام آزمایشات، اولین قدم در ارزیابی زوجین محسوب می‌شود.

زوجین باید در صورت داشتن هرگونه بیماری خاصی همانند دیابت، پرکاری و یا کم کاری تیروئید، نارسایی کلیه، بیماری قلبی و اختلالات خونریزی دهنده پزشک را در جریان قرار دهند؛ زیرا موارد ذکر شده می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.

بعضی از داروها نیز می‌توانند در روند بارور شدن تأثیر‌گذار باشند؛ پس در صورت مصرف هر گونه دارویی به خصوص داروهای ضد افسردگی و فشار خون، پزشک و یا پرستار را در جریان قرار دهید.

در بعضی موارد زن و مرد مجبور هستند که از تخمک اهدایی و یا جنین اهدایی استفاده کنند که این مسئله حین بررسی آزمایش‌های هورمونی و گرفتن تاریخچه از زوجین مشخص می‌شود. امروزه اهدای تخمک در زنانی که دچار پیری زودرس تخمدان شده‌اند و ذخیره تخمدانی ندارند، شانس واقعی برای باردار شدن را ایجاد می‌کند.

رحم عضوی از بدن یک زن است و عمل اصلی آن ایجاد محیطی برای حاملگی است. در طول حاملگی رحم نقش پذیرش تخم، لانه‌گزینی و تغذیه این محصول را ایفا می‌کند؛ محصولی که بعدها تبدیل به یک نوزاد کامل می‌شود. رحم شکلی شبیه گلابی است که شامل فضای رحمی، لوله‌های رحم و تخمدان‌هاست.

به تمام روش‌هایی که در آنها اقدام به برداشتن تخمک از تخمدان و بارور شدن آنها می‌شود فنون کمک باروری گفته می‌شود:

تکنیک‌های باوری رایج شامل زیفت«ZIFTk» و «آی وی اف- ای تی IVF-ET» است.

«IVF-ET»

بارور شدن تخمک، تقسیم شدن تخم حاصل از آن و سپس تشکیل جنین در آزمایشگاه از مراحل بسیار مهم است که به آن باروری خارج رحمی یا آی‌وی‌اف گویند.

روش کار در آی‌ وی اف چگونه است؟

در این روش تخمک‌ها از تخمدان برداشته شده و در محیط مناسب آزمایشگاهی با اسپرم لقاح داده می‌شود و بعد از تقسیم سلولی و تشکلی رویان ۸ سلولی، این رویان در داخل رحم جایگزین می‌شود که به آن انتقال جنین یا امبریوترانسفر Embryo transfer اطلاق می‌شود و به طور اختصار به آن «ET» می‌گویند.

نتایج حاصل از انجام این روش:

ممکن است تخمک‌های تخلیه شده از رحم بارور نشوند. ممکن است تعداد زیادی تخمک از تخمدان تخلیه شود اما فقط تعداد کمی از تخم‌ها بعد از تزریق اسپرم به داخل آنها بارور شود و شروع به تقسیم‌ کنند. ممکن است تخمک به خوبی بارور شود و تعداد جنین‌های حاصل زیادتر از اندازه باشد؛ به طوری که بتوان آنها را منجمد (فریز) کرد.

نتایجی را که بعد از انتقال جنین به رحم می‌توان پیش‌بینی کرد

بروز حاملگی به صورتحاملگی داخل رحمی،حاملگی خارج رحمی،حاملگی داخل و خارج رحمی و چند قلویی که می‌تواند در هر کدام از موارد نامبرده اتفاق بیافتد.

زیفت (ZIFT)

انتقال تخمک بارور شده به داخل لوله‌ای رحمی زیفت (ZIFT) نام دارد.

روش کار زیفت چیست؟ بعد از تخلیه تخمک‌ها، اسپرم‌ها را در تخمک‌ها تزریق می‌کنند سپس آن را در لوله رحم می‌گذارند و هر اسپرم در یک تخمک تزریق می‌شود که با صلاحدید پزشک می‌توان تخمک بارور شده را در محیط کشت گذاشت، سپس از طریق ایجاد یک برش کوچک بر روی شکم و با کمک تلویزیون و لاپاراسکوپ به لوله رحمی مادر دسترسی پیدا می‌کنند و سپس جنین را در لوله قرار می‌دهند.

نتایجی که می‌توان بعد از انتقال تخمک بارور شده به رحم، انتظار داشت به شرح زیر است؛ بروز حاملگی،حاملگی داخل رحمی،حاملگی خارج رحمی،حاملگی داخل و خارج رحمی و کاهش شکست این عمل منجر به تکرار آن می‌شود.

 

جدیدترین روش، میکرو اینجکشن است که به عنوان آخرین دستکاری ظریف میکروسکوپی امروزه از آن استفاده می‌‌شود.

روش عمل میکرواینجکشن چیست؟

مستقیماً یک اسپرم انتخاب و به داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌شود، سپس به طور متوسط تعداد ۴-۳ عدد از تخمک‌هایی که اسپرم در آنها تزریق شده و تشکیل جنین ۴ سلولی یا بیشتر را داده‌اند در رحم یا لوله‌های رحمی قرار می‌دهند. برای تحریک تخمدان‌ها داروهای تحریک‌کننده تخمدان استفاده می‌شود.

بهترین سیکل درمانی و مدت زمان آن چه زمانی است؟

مناسب‌ترین زمان شروع دارو و درمانی بین روز اول تا سوم قاعدگی است. سیکل درمانی معمولاً در دو سیکل قاعدگی انجام می‌شود. در سیکل اول قاعدگی داروهایی تجویز می‌شوند که مانع از تخمک‌گذاری می‌شوند و مصرف این داروها تا قاعدگی دوم ادامه دارد و بعد از آن مرحله دوم دارو درمانی با داروهای محرک تخمک‌گذاری آغاز می‌شود.

در طی ۸-۷ روز بعد از مصرف داروهایی که باعث افزایش فولیکولهای حاوی تخمک می‌شود، سونوگرافی انجام می‌گیرد تا وضعیت تکاملی و تعداد فولیکولها به وسیله سونوگرافی مشخص شود. اگر اندازه و تعداد فولیکولها مناسب بود، بهترین زمان برای برداشتن تخمک‌هاست. برداشت تخمک‌ها در اطاق عمل و تحت بیهوشی انجام می‌شود. اگر درمان با موفقیت همراه نباشد بعد از دو ماه می‌توان درمان را تکرار کرد و در صورت عدم موفقیت در یک سال، سه بار می‌توان «IVF» و «زیفت» را تکرار کرد.

روش آمنیوستنز چیست؟

آمینوستنز روشی است که طی آن مقدار کمی از مایه آمینوتیک اطراف جنین جهت نمونه‌برداری و بررسی آزمایشات کروموزمی به آزمایشگاه ژنتیک فرستاده می‌شود.

بهترین زمان انجام آمنیوستنز چه زمانی است؟

بهترین زمان انجام آمنیوستنز ۱۶ هفتگی است. کشت کروموزمی جهت کاریوتایپ ۱۰ تا ۱۵ روز به طول می‌انجامد.

طریقه انجام آمنیوستنز چیست؟

ابتدا با سونوگرافی محل دقیق جنین جفت را مشخص کرده، سپس مطمئن‌ترین نقطه برای وارد کردن سوزن را انتخاب می‌کنند. شکم با مواد ضد عفونی‌کننده تمیز می‌شود و پزشک سوزن ریز و بلند را از طریق شکم به داخل حفره آمنیون، جایی که بیشترین مایه وجود دارد وارد می‌کند و به اندازه ۲۰ میلی‌ لیتر مایع می‌کشد. ممکن است حین نمونه‌گیری احساس مختصری فشار و درد وجود داشته باشد.بعد از نمونه‌گیری توصیه می‌شود ۲ تا ۳ روز از کارهای سنگین پرهیز شود.

چنانچه احساس نشت مایع یا خونریزی رخ داد حتماً با پزشک خود تماس گرفته و او را در جریان بگذارید.

کدام افراد کاندید آمنیوستنز هستند؟

موارد پرخطر در غربالگری سه ماهه اول یا دوم

افرادی که سابقه فرزند با مشکلات کروموزومی مثل سندرم داون دارند.

افراد حامل جابه‌جایی یا ناهنجاری کروموزمی.

زوج‌هایی که در معرض خطر داشتن فرزند مبتلا به بیماری ژنتیکی قابل تشخیص مثل تالاسمی یا کم خونی داسی شکل و یا فیبروز کیستی هستند.

افرادی که دارای سابقه نقص لوله عصبی باز مثل اسپاینا بیفیدا در حاملگی قبلی هستند.

آمنیوستنز چه مزایایی دارد؟

آمنیوستنز تست تشخیصی است که می‌تواند بگوید کودک شما دارای مشکل کروموزومی است یا نه. این تست یکی از ایمن‌ترین و کم‌خطرترین تست‌های تشخیصی است.

معایب و خطرات آمنیوستنز کدام است؟

خطرات ناشی از آمنیوستنز شامل از دست دادن جنین به میزان یک مورد از ۳۰۰ مورد و عفونت ۲-۱ مورد در هر ۳۰۰۰ آمنیوستنز است.

جراحت جنین بسیار نادر است. احتمال آبریزش و خون‌ریزی متعاقب آمنیوستنز وجود دارد که اغلب اوقات خود به خود قطع می‌شود.