سوت پایان گشت ارشاد؟ / کدام دستگاه و نهاد چنین بحران فراگیری را در کشور به وجود آورد؟

 آیا وزارت کشور دولت سیزدهم بدون مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، دستورالعمل برخوردهای سلبی گشت‌های ارشاد با زنان و دختران را به نیروی انتظامی ابلاغ کرده است؟ اگر این گونه است آیا نمایندگان مجلس و سایر نهادهای نظارتی نباید به بحث ورود کرده و ریشه بروز یک چنین بحرانی را شناسایی کنند؟

«ارشاد نباید انتظامی باشد؛ لزومی ندارد نیروی انتظامی کلاس آموزشی برای افرادی که حجاب را رعایت نمی‌کنند، برگزار کند.» این‌ها اظهاراتی است که عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان آن‌ها تلاش می‌کند تا تصویری از دیدگاه این شورا در خصوص بحث حجاب و گشت ارشاد را بازتاب بدهد. اظهاراتی که نشان می‌دهد، موضوع فراگیری گشت ارشاد طی ماه‌های اخیر نه گزاره‌ای برگرفته از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده و نه این شورا دستورالعملی در خصوص آن داشته است.

با این عبارات، اما پرسشی که در اذهان عمومی شکل گرفته، آن است که وقتی شورای انقلاب فرهنگی، مصوبه و توصیه‌ای در این خصوص نداشته و دبیر آن اعلام می‌کند که حتی ضرورتی برای برگزاری کلاس‌های آموزشی در مقر گشت ارشاد (خیابان وزرا) برای افراد بی‌حجاب وجود ندارد، کدام دستگاه و نهاد است که یک چنین بحران فراگیری را در کشور به وجود آورده است؟ آیا وزارت کشور دولت سیزدهم بدون مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، دستورالعمل برخوردهای سلبی گشت‌های ارشاد با زنان و دختران را به نیروی انتظامی ابلاغ کرده است؟ اگر این گونه است آیا نمایندگان مجلس و سایر نهادهای نظارتی نباید به بحث ورود کرده و ریشه بروز یک چنین بحرانی را شناسایی کنند؟

روزنامه اعتماد در ادامه نوشت: اظهارات سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی واجد ویژگی‌های بسیار مهمی است که اتفاقا بازتاب‌های فراوانی در فضای مجازی نیز پیدا کرد. او در خصوص دیدگاه این شورا در خصوص گشت ارشاد و اینکه آیا نیروی انتظامی مبتنی بر مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی یک چنین برخوردهایی را برنامه‌ریزی کرده، می‌گوید: «در شورا (ی عالی انقلاب فرهنگی) هیچ مصوبه‌ای تحت عنوان گشت ارشاد نداریم و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص حجاب بسیار کیفی است.»

عاملی در بخش دیگر سخنان خود ادامه می‌دهد: «بخش عظیم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی متوجه بخش تعلیم و تربیت است. تغییری در مصوبات شورای عالی قرار ندارد. در شورا هیچ مصوبه‌ای تحت عنوان گشت ارشاد نداریم و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص حجاب بسیار کیفی است. ارشاد یک امر انتظامی نیست.» وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بخش عظیم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی متوجه بخش تعلیم و تربیت است و تغییری در مصوبات شورای عالی وجود ندارد. نیروی انتظامی در زمینه حجاب می‌تواند به افراد تذکر غیرحضوری بدهد. لزومی ندارد نیروی انتظامی کلاس آموزشی برای افرادی که حجاب را رعایت نمی‌کنند، برگزار کند.» گفت‌وگویی که روز گذشته بازتاب‌های فراوانی در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد و مباحث دامنه‌داری را ایجاد کرد.

نخستین چهره سیاسی که نسبت به این اظهارات واکنش نشان داد، غلامحسین کرباسچی، صاحب‌امتیاز روزنامه هم‌میهن بود که ضمن بازنشر ویدیوی گفت‌وگوی سعیدرضا عاملی، از اهمیت این ویدیو در تحولات پیش روی کشور خبر داده بود. عبدالرضا داوری، یکی از فعالان سیاسی اصولگرا و قائم مقام خبرگزاری ایرنا در زمان محمود احمدی‌نژاد بود که گفت‌وگوی عاملی در برنامه صف اول شبکه خبر را به معنای «سوت پایان گشت ارشاد» تفسیر کرد و نوشت: «سوت پایان گشت ارشاد رسما زده شد.»

این نوع ارزیابی‌ها در میان بسیاری از تحلیلگران و چهره‌های سیاسی دیگر نیز وجود داشت و این دسته از تحلیلگران تلاش می‌کردند تا ارتباطی میان این رویکرد جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی و رخدادهای اعتراضی اخیر بیابند. در نقطه مقابل بسیاری از چهره‌های سیاسی خواستار بررسی موضوع از طریق نهادهای نظارتی شدند تا مشخص شود دولت و وزارت کشور با استفاده از چه مصوبه‌ای زمینه بحران‌های اخیر را در کشور ایجاد کرده‌اند.

گشت ارشاد غیرقانونی است؟

روزنامه هم میهن هم درخصوص گشت ارشاد نوشت: دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد، در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌‌ای باعنوان گشت ارشاد وجود ندارد. اظهارات او در حالی است که ماموران نیروی انتظامی در قالب ون‌های پلیس امنیت اجتماعی و اخلاقی و تحت‌عنوان گشت ارشاد، بیش از ۱۰ سال است که در میدان‌های مهم و شلوغ شهر، با عنوان «بدحجابی» اقدام به بازداشت زنان می‌‌کنند و در چند سال اخیر هم با توسعه فعالیت این گشت‌ها، افراد ناشناس و آموزش‌دیده در سطح شهر، بدحجابی در داخل خودروها را هم گزارش می‌کنند. شلوغی همیشگی مقابل درهای پلیس امنیت اخلاقی در خیابان وزرای تهران، بر گسترش فعالیت گشت ارشاد طی یک‌سال اخیر صحه می‌گذارد. در همین مدت هم ویدئوهای زیادی از نحوه برخورد ماموران این گشت با شهروندان به اسم بدحجابی منتشر شد که نشان‌دهنده سیاست‌‌های سختگیرانه در این حوزه بود. با جان‌باختن «مهسا امینی» در ۲۵ شهریورماه، فارغ از این‌که چه عاملی منجر به فوت او شد، موج انتقادات نسبت به فعالیت این گشت، وارد فاز جدیدی شد. از یک ماه‌ونیم پیش، بحث بر سر فعالیت گشت ارشاد، افزایش یافت و افرادی در کنار یا مقابل آن قرار گرفتند.

اظهارات جدید دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره گشت ارشاد، اشاره به طرح جامع عفاف است که تابستان سال ۸۴ با عنوان دقیق راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف از سوی این شورا تصویب شد؛ بنابراین این شورا هیچ‌وقت طرحی تحت عنوان گشت ارشاد نداشت. نیروی انتظامی، وزارت کشور و وزارت اطلاعات ازجمله نهادهای عضو کمیته راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف بودند. در این مصوبه به‌صراحت به موضوع گشت ارشاد اشاره نشده بود، اما این شورا در سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۹۸ مصوباتی را در این زمینه داشته ‌است. تابستان سال ۸۵ نیروی انتظامی آغاز فعالیت گشت ارشاد را اعلام کرد و گفت، این گشت‌ها فقط وظیفه تذکردادن به افراد «بی‌حجاب» را دارند. در ماه‌های بعد، اما رویه تغییر کرد و نیروی انتظامی از بازداشت تعدادی از زنان خبر داد.

شامگاه پنج‌شنبه گذشته (دوازدهم آبان‌ماه) سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که از اواخر شهریورماه تاکنون، جز صداوسیما و برخی رسانه‌‌های دولتی، خبرنگاری به او دسترسی ندارد، در یک برنامه تلویزیونی حاضر شد و در برابر مجری این برنامه اعلام کرد، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره حجاب بسیار کیفی است و با حوزه شناخت نسل جوان، انگیزه‌ها، تعلیم و تربیت و اقناع افکار عمومی سروکار دارد. او در پاسخ به سوال مجری که پرسید: این حرف‌های شما به معنی مخالفت با گشت ارشاد است؟ بدون این‌که پاسخ مستقیمی دهد، توضیح داد: «ارشاد یک امر انتظامی نیست، یعنی مواجهه حضوری با نیروی انتظامی ندارد. یا احیانا ضرورتی ندارد کلاس‌های ارشادی برای کسانی که (حجاب را) رعایت نمی‌کنند، داشته باشد.»

اظهارات دبیر شورای انقلاب فرهنگی درباره نداشتن مصوبه‌‌ای تحت‌عنوان گشت ارشاد در شورا، درحالی‌است که سی‌ام شهریورماه، یعنی پنج‌روز پس از جان‌باختن مهسا امینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر داد که مصوبه جدید درباره گشت ارشاد در راه است و این موضوع ارتباطی به اتفاقات اخیر (فوت مهسا امینی) ندارد: «شورای عالی انقلاب فرهنگی یک مصوبه درباره گشت ارشاد در مرحله ابلاغ‌نهایی به نیروی انتظامی دارد.» محمدمهدی اسماعیلی به ایسنا این را هم اضافه کرد که در خرداد و تیرماه، وزارت فرهنگ، وزارت کشور، نیروی انتظامی و سایر نهادهای مرتبط، بررسی‌های خود را انجام دادند. با این مصوبه، بسیاری از این انتقادات و اشکالات موجود مرتفع می‌شود و فضای همدلی بیشتر را در اجرای قانون خواهیم داشت. او همان موقع در پاسخ به این سوال که آیا روش‌های گشت ارشاد اصلاح می‌شود، اعلام کرد: «نگفتم روش گشت ارشاد اصلاح می‌شود. الان در پلیس این موضوع به گشت امنیت اخلاقی تغییر نام پیدا کرده است. پلیس، قانون خود را دارد که آن را اجرا می‌کند. شورای عالی انقلاب فرهنگی شیوه‌ه‌ای نوینی به کار می‌گیرد تا حداکثر رضایت عمومی را به همراه داشته باشد.»

قبل از آن در تیرماه امسال هم رئیس دولت، دستور اجرای کامل مصوبه عفاف و حجاب سال ۸۴ را صادر کرد. او همان زمان اعلام کرد، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، با همکاری تمام دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و اجرائی نسبت به اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی و قانون سال ۱۳۸۴ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اقدام کنند.