تهران در وقت اضافه زلزله!

زلزله به بیخ گوش تهران رسید هفته گذشته شرق تهران 3.6 ریشتر لرزید. این زلزله خفیف می‌توانست یک زلزله هفت‌ریشتری باشد و زلزله ای که سال هاست ترس آن با شهروندان تهرانی است و کارشناسان آن را فاجعه قرن توصیف کرده اند رخ دهد .مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله، درباره زلزله شرق تهران به رسانه‌ها گفته مرکز این زمین‌‌لرزه در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران بوده و ناشی از فعال‌شدن گسل ایوانکی است. این گسل یکی از شلوغ‌ترین و پرجمعیت‌ترین مناطق تهران را تحت تأثیر قرار داده و پیش از این در ۱۷ مهر سال ۸۸ و سوم اسفند سال ۸۹ نیز در همین نزدیکی زمین‌لرزه‌هایی به وقوع پیوسته که هرچند کوچک بوده؛ ولی حکایت از فعال‌بودن گسل ایوانکی دارد. به لحاظ تاریخی نیز شواهد مؤید وقوع زمین‌لرزه هفت‌ریشتری در سال ۷۳۴ و ۸۵۵ میلادی در این منطقه است.

علی نصیری،رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران معتقد است با اینکه آمادگی ما در برابر زلزله نسبت به گذشته خیلی بهتر شده اما هنوز از وضعیت مطلوب فاصله داریم و می‌طلبد که مانند هر بحران دیگری در دنیا عامه مردم و بدنه جامعه به این قصه کمک کند.

وی با بیان اینکه میزان آمادگی کشور در برابر زلزله ابعاد مختلفی دارد می گوید: یک بعد آن افزایش آگاهی مردم درمورد حادثه است چون شهر تهران به عنوان پایتخت مانند خیلی از شهرهای مهم دنیا شهر پر گسل و ضربه خیز است.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران هم معتقد است : دو گسل اصلی در شمال و جنوب تهران وجود دارد که متأسفانه توان لرزه خیزی به بزرگای ۷ ریشتر را دارند ضمن اینکه هر ریشتر ۳۲ برابر قبلی است بنابراین بزرگی زلزله‌ای که ما در تهران منتظرش هستیم حدود هزار برابر زلزله سال ۱۳۹۶ است که ۵. ۲ دهم ریشتر بود.

نصیری با بیان اینکه گسل‌های دو قلو ری -کهریزک و گسل شمالی و خرده گسل‌هایی که در شهر تهران وجود دارد توان لرزه خیزی بالای ۷ ریشتری را دارند می گوید: هر ۱۵۸ سال یک بار زلزله‌ای به بزرگی ۶ و ۷ ریشتری به بالا در تهران رخ داده و الان هم از دوره بازگشت و موعد آن ۳۵ سال گذشته که تبعاً هرچه قدر بگذرد شدید تر می‌شود.قرار نیست همه تهران در اثر زلزله آسیب ببیند و همه تهران به یک شهر بلااستفاده تبدیل شود اما مهم این است که ما آماده تر و ایمن تر باشیم.

رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه این آمادگی شامل سامانه‌های هشدار، برنامه ریزی‌های عملیاتی، نصب تجهیزات و امکانات در خانه‌ها و دپوی آن در پایگاه‌های مدیریت بحران محله و ناحیه و منطقه و آموزش‌ها و تمرین است می گوید: ما در تک تک این موارد اقدامات زیادی انجام دادیم.

اما ساختمان شهر تهران چه میزان در برابر زلزله احتمالی تهران آمادگی دارند ؟حامد حقی، مدیر عامل موسسه مقاوم سازی و بهسازی لرزه‌ای ایران هم در این رابطه می گوید  : سازه‌های امروز شهرها دارای دو بیماری است، یک بیماری مربوط به ساختمان‌های ناایمن که بسیاری از آنها بر اساس آیین نامه‌های قبلی ساخته شده‌اند و استاندارد نیستند و درمان آنها نیاز به نسخه مخصوص دارد.متاسفانه در کشور ما پدیده غیر حرفه‌ای و غیراخلاقی فروش پروانه‌های نظام مهندسی رواج یافته و مالکین علیرغم اینکه در زمان بیماری سعی می‌کنند برای بهبود وضعیت خود به بهترین دکترها مراجعه کنند ولی در مورد ساختمان‌های خود تلاش می‌کنند کار را به مهندسینی بسپارند که کمتر ایراد بگیرند و سریع امضاء کنند.

حقی با بیان اینکه متاسفانه یک سری مشکلات در قوانین ما وجود دارد می گوید: مالکین ساختمان‌ها که اغلب غیر متخصص هستند به خاطر منافع مالی خود ناظرین را خود انتخاب می‌کنند که در این مورد نظارت نقش موثری خواهد داشت. در مورد سازه‌ها از حیث استاندارد و مقررات ملی مشکلی نداریم و تنها مشکل ما در حوزه اجرا است که کارگر ماهر و تکنسین ماهر نداریم.

امیر محمدزاده بازرس سازه سازمان نظام مهندسی در استان تهران هم معتقد است :ساختمان‌ها به دو دسته در حال ساخت و ساختمان‌های موجود دسته بندی می‌شوند که در هر دسته بندی قابل ارزیابی هستند و قدمت

وی با تاکید بر ضرورت توجه به ساختمان‌های وضع موجود ما که قدمت ۴۰ تا ۵۰ ساله دارند می گوید: در حال حاضر هیچ اطلاعات، شاخص و داده مشخصی در مورد وضعیت سازه‌ها وجود نداردکه با توجه به فراوانی پژوهشکده‌ها و مراکزمطالعاتی در مورد زلزله و سازه‌ها ضروری است برای بهره برداری مناسب از اطلاعات مرکز تبادل اطلاعاتی برای اتصال این سیستم‌ها به هم ایجاد شود. با ایجاد این مرکزتبادل اطلاعات، ظرفیت‌های هر کدام از پژوهشکده‌ها و مراکز مطالعاتی توزیع و خروجی آنها در یک نقطه توزیع می‌شود تا سیستم‌های مختلف از این دیتا بگیرند.

نرگس امیدی نیا مدیر گروه عمران و معماری دانشگاه یادگار امام (ره) نیز در ادامه با بیان اینکه زلزله‌ها نقاط ضعف واقعی سازه‌ها را نشان می‌دهد می گوید: ۱۰ تا ۱۵ درصد از سازه‌های زلزله کرمانشاه دارای ضعف طراحی بودند. بخشی از ضعف‌های سازه‌های ما ضعف طراحی هستند و ۸۰ درصد ضعف‌های سازه‌های کشور ضعف اجرایی است. کیفیت نامناسب مصالح و اجرای نامناسب از ضعف‌های مهم در سازه‌ها است که باید نظارت‌های بالادستی در این حوزه انجام شود.بر اساس زلزله‌های بزرگ کد‌ها و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌ها اصلاح و برخی ضعف‌ها جبران می‌شود.

علی بیت اللهی مدیر بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی  هم در مورد وضعیت مقاوم سازی سازه‌های شهر تهران بیان داشت: اگر ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها و نظارت میدانی انجام شود ایمنی خوبی برای ساختمان‌ها ایجاد می‌شود. در حال حاضر در شهر تهران حدود ۱۲ هزار پلاک ساختمان و ۱۶ بیمارستان روی پهنه گسلی ساخته شده است.

بیت‌اللهی یادآوری می کند: بافت‌های فرسوده دارآباد، فرحزاد، گلابدره که از نظر استحکامی ضعیف‌اند و روی خط گسلی هستند که اولویت برای بهینه سازی روی ساختمان‌های با درجه اهمیت بالا و بلند مرتبه است تا ایمنی شهری حاصل شود.

مدیر بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می گوید: مبحث مهم در عرصه ساخت و ساز و ایمن سازی، بهینه سازی ساختمان‌ها است که در حیطه ساختمان‌های در دست طراحی مهمترین مسئله نظارت است که باید برای کنترل و ایمن سازی نظارت میدانی انجام شود.

وی با تاکید بر اینکه حق الزحمه‌ای که برای مهندسین نظام مهندسی و مهندسین ناظر در نظر گرفته می‌شود هم عرض مسئولیت‌های ناشی از بر عهده گرفتن نظارت آن‌ها نیست ادامه می دهد: این مهم به ویژه در صنعت ساختمان بسیار ضعیف است که برای بهینه سازی و ایمن سازی ساختمان‌ها باید به موضوع تعرفه و حق الزحمه مهندسین پرداخته شود.

بیت اللهی با بیان اینکه در مقایسه وضعیت موجود نسبت به دهه‌های گذشته نمی‌توان گفت که کاری انجام نشده می گوید: ممنوع شدن ساخت ساختمان‌های با درجه بالای اهمیت بر روی حریم گسلی، در اولویت مقاوم سازی قرار گرفتن ساختمان‌ها، ابلاغ نقشه‌ها و آیین نامه‌های حریم گسلی و در دستور کار قرار گرفتن از سال ۹۷ و... از اقدامات انجام شده طی سالیان گذشته است که انجام این کارها در مقایسه با کارهای پیش رو رضایت بخش نیست.

 سالار آرین مقدم، کارشناس مسائل زلزله و استاد دانشگاه هم در مورد وضعیت مقاوم سازی سازه‌های شهر تهران می گوید: بر اساس تحقیق مستندی در سال ۹۷ شهرداری تهران در صدر فساد از لحاظ رشوه و پارتی بازی بوده است و بیشترین اخبار از فساد‌ها و تخلف‌ها از شوراها و شهرداری‌ها است.

اوبا تاکید بر اینکه یکی از شریان‌های حیاتی شهرداری‌ها تخلف است می گوید: برای مقابله با تخلف‌ها‌ی حوزه ساخت و ساز هیچ راهی وجود ندارد جز اینکه افرادی که در حوزه‌های حساس مرتکب تخلفات بالا می‌شوند هزینه‌های گزاف بپردازند. باید برای جلوگیری از تخلفات در حیطه ساخت و ساز کار برای فرد متخلف بعد از انجام تخلف حرفه‌ای تمام شود ولی متاسفانه در کشور ما این مهم انجام نمی‌شود و افراد متخلف مشخص و مجازات سخت نمی‌شوند.

او با بیان اینکه بدترین اتفاقی که در کشور رخ می‌دهد عدد سازی و آمار سازی است می گوید: در پروژه پلاسکو بعد از گذشت چندین سال هنوز مشخص نیست که چه کسی مقصر و چه فردی متخلف بوده است.

کارشناس مسائل زلزله با بیان اینکه در حال حاضر ساختمان‌های ما دچار مشکل بوده و در برابر طیف مخاطرات دچار مشکلاتی می‌شوند که در مواجهه با این مسئله باید چند گام اساسی برداشته شود می گوید: شناسایی وضع موجود، تدوین راه حل، اجرا و پایش نتایج چهار گام اساسی در حوزه این مسئله است.

او با بیان اینکه تهدید زمین لرزه برای ساختمان‌های کشور بحث جدیدی نیست و سابقه ۵۰ ساله دارد می گوید: در حال حاضر پایش نتایج این همه طرح و مقررات و آیین نامه‌های اجرا شده در این حوزه مهم است و باید در مسیر ۵۰ ساله این مهم جراحی انجام شود.

آرین مقدم با تاکید بر اینکه با توجه به وضع موجود ساختمان‌ها در کشور نباید ساختمان و ریسک جدیدی تولید کرد می گوید: باید به مرور زمان ریسک‌های موجود را کم کرد. مشکل ساختمان‌های موجود عدم تعمیر و نگه داری درست، مداخله به موقع، کاهش عمر مفید و استهلاک شدید است و تاکنون نگاه برای مداخلات در ساختمان‌های موجود نگاه تک جهته بوده است.

کارشناس مسائل زلزله و استاد دانشگاه ادامه می دهد: برای بهینه سازی و ایمن سازی ساختمان‌ها باید برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت تدوین کرد و در مورد سازه‌های جدید سیاست‌های تشویقی و سیاست‌های مقاوم سازی در نظر گرفته شود.